Qırım Yuqarı Şurasınıñ deputatları Remzi İlyasov, Safure Kacametova ve qırımtatar ziyalıları muhtariyet yolbaşçılarına muracaat ettiler

12 Oktâbr 2012

Qırım Yuqarı Şurasınıñ deputatları Remzi İlyasov, Safure Kacametova Qırım Yuqarı Şurasınıñ reisi V. Konstantinovğa, Qırım Nazirler şurasınıñ reisi A. Mogilöv ve Ukraina Prezidentiniñ Qırımdaki daimiy temsilcisi V. Plakidağa Ukrainanıñ “Devlet til siyasetiniñ esasları aqqında” Qanun çerçivesinde Qırım Muhtar Cumhuriyetinde qırımtatar tiliniñ musaviy qullanmasına dair beyanatnen muracaatta bulundılar.

Ukrainanıñ “Devlet til siyasetiniñ esasları aqqında” Qanun çerçivesinde Qırım Muhtar Cumhuriyetinde qırımtatar tiliniñ musaviy qullanması ve serbest inkişaf etmesini teminlev aqqında” Muracaatnı Qırımtatar yazıcıları birliginiñ reisi Riza Fazıl, “Yıldız” mecmuasınıñ baş muarriri Dilâver Osmanov, “Qırım” gazetasınıñ baş muarriri Bekir Mamutov, “Maarifçi” birleşmesi keñeşiniñ başı Seyran Üseinov, Tavriya Milliy universiteti qırımtatar edebiyatı kafedrasınıñ dotsenti Şevket Yunusov, B. Çoban-zade fondınıñ direktorı Ayder Emirov, İ. Gasprinskiy adına qırımtatar kütüphanesiniñ direktorı Gülnara Yağyayeva, Qırımtatar akademik muzıkalı drama teatriniñ direktorı Bilâl Bilâlov, Qırımtatar sanatlar müzeyiniñ direktorı Safiye Eminova ve Qırımtatar medeniyeti fondınıñ reisi Ridvan Ayedinov imzaladılar.

Ukrainanıñ “Devlet til siyasetiniñ esasları aqqında” Qanun çerçivesinde Qırım Muhtar Cumhuriyetinde qırımtatar tiliniñ musaviy qullanması ve serbest inkişaf etmesini teminlev aqqında”

Bir qaç asır devamında Qırımda qırımtatar tili içtimaiy-siyasiy ayatnıñ epsi saalarında qullanılğandır. 1921 senesinden 1944 senesi devrinde qırımtatar tili rus tilinen bir sırada devlet tili statusına malik edi.

Mezkür statustan mahrum etilgen qırımtatar tili muhtariyet ğayrıdan tiklenilgen soñ evelki statusına qaytarılmadı.

Qırımtatar halqınıñ gumanitar saada aqları kerek derecede temin etilmey.

Qırımtatar tiliniñ statusını ve qırımtatar tilinde tasil sistemasını ğayrıdan tiklemek talabı uquqiy demokratik devlet normalarına cevap bergeni alda esaslı ve qanuniydir.

Qırımtatarlar qırımtatar tili statusınıñ ğayrıdan tiklenilmesi qırımtatar halqı aqlarınıñ ğayrıdan tiklenilmesi çerçivesinde amelge keçirilmek kerek, dep sayalar.

Bunıñnen birlikte Ukrainanıñ “Devlet til siyasetiniñ esasları aqqında” Qanunınıñ qabul etilmesi munasebetinen meydanğa kelgen vaziyet qırımtatarlarnı ellerinde olğan bütün çarelernen qırımtatar tili statusını tiklemek ve onıñ Qırımda serbest inkişaf etmesini teminlemekni talap etmege mecbur eteler.

Şu sene avgust 10-da Ukrainanıñ “Devlet til siyasetiniñ esasları aqqında” Qanunınıñ küçke kirmesi munasebetinen ve 2001 senesi dekabr ayında Bütünukrain ealini cedvelge aluv neticelerine esaslanğanımız, mezkür Qanunnı Qırımda ömürge keçirüv boyunca Qırım Nazirler Şurası tasdiqalağan tedbirler planını ögrengenimiz alda aşağıdaki tüzetüv ve tekliflerimizni kirsetemiz ve ümüt etemiz ki, bu, em devlet tili olğan ukrain tili, em de regional tiller ve milliy azlıqlarnıñ tilleriniñ er taraflı inkişafı ve qullanılması saasında cemaat munasebetlerini tertipke ketirir.

 

1. Ukrainanıñ “Devlet til siyasetiniñ esasları aqqında” Qanunınıñ Qırım Muhtar Cumhuriyetinde amelge keçirilmesini temin etecek tedbirler planına kirsetilmesi kerek TÜZETÜVLER:

1-nci madde aşağıdaki kibi berilsin:

1. Ukrainanıñ “Devlet til siyasetiniñ esasları aqqında” Qanunında közde tutulğan regional qırımtatar, rus ve azlıqlarnıñ tillerini inkişaf ettirüv, qorçalav ve qullanıluvğa doğrulıtlğan çarelerniñ körülmesi.

2-nci madde aşağıdaki kibi berilsin:

2. regional qırımtatar, rus ve azlıqlarnıñ tilleriniñ işte qullanılması, ögrenilmesi, devlet ve oquv yurtlarında qullanılmasınıñ ögretilmesi, bunıñ kibi de Ukrainanıñ “Devlet til siyasetiniñ esasları aqqında” Qanunında belgilengeni kibi içtimaiy ömür saalarında qullanılmasına doğrultılğan çarelerniñ körülmesi

4-nci madde aşağıdaki kibi berilsin:

4. Devlet tili ya da regional qırımtatar ve rus tilleriniñ Ukrainanıñ “Devlet til siyasetiniñ esasları aqqında” Qanunına mvafıq işte ve vesiqalarnı tolduruvda, aliy devlet organlarınen yazışuvlarda qullanılmasını teminlev.

8-nci madde aşağıdaki kibi berilsin:

8. bütün saalarnıñ hadimleri tarafından regional tillerni ögrenmelerini, Ukrainanıñ “Devlet til siyasetiniñ esasları aqqında” Qanunında pekitilgen aq-uquqlarını amelge keçirmek maqsadında olarnıñ ihtisası yükseltilmesini teminlev.


10-ncı madde aşağıdaki kibi berilsin:
10. Bütün saalarnıñ hadimleri ve eali arasında Ukrainanıñ “Devlet til siyasetiniñ esasları aqqında” Qanunınıñ esas nizamları ve ondan qullanmaq qaideleri aqqında añlatuv işini alıp baruv.

13-nci madde aşağıdaki kibi berilsin:

13. Regional tillerden qullanğan şahıslarnıñ ağzaki ve yazma arizalarnen muracaat etmek ve olarğa regional tillerde cevap almaq aqqınıñ teminlenmesi boyunca çareler körmek.

22-nci madde aşağıdaki kibi berilsin:

22. Ukrainanıñ “Devlet til siyasetiniñ esasları aqqında” Qanunınıñ 20-nci maddesiniñ ekinci qısmında qayd etilgenine köre devlet tili ve regional tillerde tasil almaq aqqı 20-nci maddedeki talaplarğa köre amelge keçirilmesini teminleycek çarelerni körmek

34-nci madde aşağıdaki kibi berilsin:

34. Ukrainanıñ “Devlet til siyasetiniñ esasları aqqında” Qanunınıñ 26-ncı maddesi üçünci qısmında mallarnıñ markası, olardan qullanmaq boyunca kösterişlerniñ devlet ve regional tillerde olmasına dair nizamlarnıñ amelge keçirilmesine doğrultılğan çarelerni körmek

II. Ukrainanıñ “Devlet til siyasetiniñ esasları aqqında” Qanunınıñ Qırım Muhtar Cumhuriyetinde qırımtatar tiline dair tedbirlerniñ amelge keçirilmesini teminlev boyunca TEKLİFLER

• Qırım Muhtar Cumhuriyeti Nazirler Şurasına Qırım Yuqarı Şurasınıñ 20.10.2010s.. №1915-5/10 alınğan “Qırım Muhtar Cumhuriretinde qırımtatar tilinde tasil köntseptsiyası aqqında” qararnı eda eterek 2013 senesi iyül 1-ne qadar Qırımda qırımtatar tilinde tasil devlet maqsadlı programmasını işlemek ve Ukraina Nazirler Kabineti tarafından qabul etilmesini teminlemek;
• 2015 senesine qadar Qırım Muhtar Cumhuriyetindeki oquv yurtları içün bütün fenler boyunca oquv qullanmaları ve dersliklerni işlev ve neşirini tolusınen soñuna yetkizmek;
• Qırım Muhtar Cumhuriyeti Tasil ve ilim, gençlik ve sport nazirligindeki qırımtatar tili sektorınıñ evelki “Qırımtatar tilinde tasil idaresi” statusı tiklenilip, ştattaki hadimleriniñ sayısını qırımtatar tilinde başlanğıç, orta, aliy tasilni ve rus em de ukrain tillerinde oqutılğan mekteplerde qırımtatar tiliniñ ögretilmesini nezaret etken hadimlerniñ sayısını 5 mütehassısqa arttırmaq;
• Qırım Cumhuriyeti Diplomdan soñ pedagogik tasilniñ qırımtatar filologiyası bölügine evelki “Qırımtatar tilinde tasilni inkişaf ettirüv laboratoriyası” statusını qaytarmaq ve ştattaki hadimleriniñ sayısını qırımtatar tilinde başlanğıç, orta, aliy tasilni ve rus em de ukrain tillerinde oqutılğan mekteplerde qırımtatar tiliniñ ögretilmesini nezaret etken 4 mütehassısqa arttırmaq;
• qırımtatar tili ve edebiyatı usulcılarını qısqartqan rayon ve şeer tasil bölüklerine rus ve ukrain tilinde oqutılğan oquv yurtlarında qırımtatar tiliniñ ögretilmesini idare etken baş mütehassıslarnı ştatqa kirsetmekni avale etmek;
• qırımtatar tili ve edebiyatı usulcılarını qısqartqan rayon ve şeer usul kabinetlerinde tasil bölüklerine qırımtatar tilinde oqutuv-terbiyelev ceryanını idare etken baş mütehassıslarnı ştatqa kirsetmekni avale etmek;
• Qırım Tasil ve ilim, gençlik ve sport nazirligi, rayon devlet memuriyetleri ve şeer şuralarına qırımtatarlarğa ana tilini ögrenüv ve tasil aluv aqqını amelge keçirmek içün şarait yaratmaq, bunıñ kibi de qırımtatar tilinde tasil sistemasında oqutuv-terbiyelev ceryanınıñ hususiyetleri esapqa alınğanı alda qırımtatar tilinde oqutılğan oquv yurtlarınıñ müdirligine bu saada professional azırlığı ve tecribesi olmağan kadrlarnıñ tayinlenmesine yol bermemek i avale etmek;
• mektepkece ve başlanğıç tasil saası içün mütehassıslarnı, bunıñ kibi de qırımtatar tilinde fen ocalarını azırlamaq maqsadında ihtisaslaştırılğan kafedralarnı, bölüklerni açmaq, studentlerniñ sayısını arttırmaq içün QMPU maddiy-tehnikiy bazasını pekitmek;
• Qırım Muhtar Cumhuriyeti Nazirler Şurasına ukrain ve rus tilinden qırımtatar tiline ve qırımtatar tilinde ukrain ve rus tillerine tercimanlarnı azırlavnı teminlemekni avale etmek;
• “Krım” devlet teleradiokompaniyasında qırımtatar ve rus tilleriniñ musaviy qullanılmasını teminlemek içün qırımtatar tilinde radio ve televizion yayınlarnıñ vaqtını arttırmaq;
• Qırımtatar tilinde neşir etilgen “Qırım”, “Maarif işleri” gazetaları ve “Tasil” mecmuasınıñ finansirlenmesini teminlemek, “Yañı dünya” gazetası ve “Yıldız” mecmuasınıñ devriyligini arttırmaq;
• “Yıldızçıq” balalar ve “Ha-ha-ha” mizahiy mecmuanıñ neşir etilmesini ğayrıdan tiklemek;
• “Qırımdevletoquvpedneşir” ihtisaslaştırılğan neşriyatnıñ maddiy-tehnikiy bazası pekitilsin ve “Tavriya” neşriyatı yanında qırımtatar bediiy edebiyat muarririyetini ğayrıdan tiklemek;
• Qırım Muhtar Cumhuriyeti Nazirler Şurasına İ. Gasprinskiy adına kütüphane ve Qırımtatar akademik muzıkalı drama teatriniñ rekonstruktsiyasına sermiya tapmaqnı avale etmek;
• İ. Gasprinskiy adına qırımtatar kütüphanesi, Qırımtatar akademik muzıkalı drama teatri, Qırımtatar sanat müzeyi, “Qırım” ve “Qaytarma” qırımtatar ansambllerniñ maddiy-tehnikiy bazasını pekitmek ve maliyeviy yardım köstermek;
• öseyatqan yaş nesilde canlı qırımtatar tilini aşlamaq, qırımtatar tilini inkişaf ettirüv işine celp etmek maqsadında Qırım Nazirler Şurası 2014 senesine qadar Qırımtatar akademik muzıkalı-drama teatri yanında Yaş seyirci teatrini açmaq içün zarur sermiyalarnı esapqa almaq;
• Qırım Nazirler Şurasına 2013 senesine qadar şimdi Aqmsecit şeeri Krılov soqağı 37 adresi boyunca yerleşken binanı “Qırım” folklor ansambliniñ balansına keçirmek teklif etile.