Kiyevde Ukraina Tış işler naziri Konstantin Grişçenko, Türkiye Cumhuriyeti Tış işleri naziri Ahmet Davutoğlu, Qırım Baş naziri Anatoliy Mogilöv ve Qırımtatar halqı Meclisiniñ reisi Mustafa Cemilev körüştiler.

2012 senesi oktâbr 2 künü Kiyevde Ukraina Tış işler naziri Konstantin Grişçenko, Türkiye Cumhuriyeti Tış işleri naziri Ahmet Davutoğlu, Qırım Baş naziri Anatoliy Mogilöv ve Qırımtatar halqı Meclisiniñ reisi Mustafa Cemilev körüştiler.

Taraflar qırımtatar halqı ögünde turğan esas problemlerni çezüv yollarını muzakere ettiler.

Körüşüvde Türkiyeniñ Ukrainadaki Vefqulade ve Toluvekâletli Elçisi Mehmet Samsar da iştirak etti.

Muzakereni başlağan Konstantin Grişçenko bu körüşüv keçenlerde Ukraina Prezidenti Viktor Yanukoviç ve Türkiye Cumhuriyetiniñ Baş naziri Recep Tayyip Erdoğan öz vatanlarına qaytayatqan qırımtatarlarnıñ problemlerini çezmek içün birlikte yapılacaq areketler boyunca añlaşmaları çerçivesinde keçirilgenini ayttı. Ukraina tış işleri naziri Prezident Viktor Yanukoviç qırımtatar halqınıñ yetekçilerini pek ürmet etkeni ve olarnen işbirlikke azır olğanını bildirdi.

Ukraina parlamentine olacaq saylavlarda Meclis muhalifet küçlerinen birlikte iştirak etse de, Konstantin Grişçenkonıñ fikrince Ukraina Prezidenti saylavlardan soñ da qırımtatarlarnıñ liderlerinen daa sıqı bağ tutmaq qararındadır.

Aynı zamanda Ukraina tış işleri naziri Türkiye Cumhuriyetiniñ baş naziri Recep Tayyip Erdoğanğa ve meslekdeşi, Türkiye tış işler naziri Ahmet Davutoğluna halqnıñ problemlerini çezmek içün qırımtatarlar ve olarnıñ vekâletli organı Ukraina yolbaşçıları ve akimiyet organlarınen sıqı işbirlikte bulunmaq kerekligi boyunca açıq pozitsiyası içün teşekkür bildirdi.

Türkiye tış işler naziri Ahmet Davutoğlu qırımtatarlarnıñ Vatanğa qaytarılması ve yerleştirilmesi boyunca Ukraina tarafından kösterilgen destekke, bunıñ kibi de Ukrainanıñ bu saada elde etken neticelerine yüksek qıymet kesti.

Soñra Türkiye Tış işleri naziri Türkiye Baş naziri Recep Tayyip Erdoğan ve Ukraina Prezidenti Viktor Yanukoviçniñ 2012 senesi sentâbr 14-te Yaltada olıp keçken körüşüvi devamında qayd etilgenden beş meseleniñ mündericesini añlattı. O zaman yuqarıda tilge alınğan meseleler eki devletniñ tış işleri nazirlikleri seviyesinde Qırım Nazirler Şurası ve Qırımtatar halqı Meclisi reberleriniñ iştirakinde daa da tafsilâtlıca muzakere etilmesi kelişildi. Cümleden, meselelerniñ mündericesi böyle:

– Ukraina Yuqarı Şurası sovet rejimi tarafından sürgün etilgen qırımtatarlar ve diger milletlerniñ aqlarını ğayrıdan tiklev boyunca Ukraina Qanunını qabul etmesi;

– Qırım hududında qırımtatar tiliniñ resmiy tillerden biri olaraq statusınıñ ğayrıdan tiklenilmesi;

– Qırımtatar halqı ve Ukrainada yaşağan diger milletlerniñ aqlarını tiklev ve içtimaiy meselelerini çezüv meselesi boyunca Halqara forumnıñ keçirilmesi;

– Ukraina Prezidentiniñ Qırımtatar halqı vekâletli organınen daimiy dialogınıñ tiklenmesi;

– Qırım Muhtar Cumhuriyetiniñ icra akimiyeti organlarında vekâletliginiñ teminlenmesi;

Türkiye Tış işler naziri Ahmet Davutoğlu şunı qayd etti ki, qırımtatarlarnıñ bütün aqlarınıñ acele sürette ğayrıdan tiklenmesi ve eñ kergin meselelerniñ çezilmesi eki devlet arasında eyi qomşulıq ve dostane munasebutlerniñ pekinmesine, işbirlikniñ inkişafına siltem olur. Aynı zamanda nazir emin ki, Qırımtatar halqı Meclisi teklif etken ve Kiyevde akkreditatsiya etilgen Avropa, Amerika ve Kanada elçileri tarafından maqullengen Qırımtatar halqı ve diger sürgün etilgen milletlerniñ aqlarını ğayrıdan tiklev meselesi boyunca halqara forumnıñ keçirilmesi Ukrainağa keçmişten qalğan facialı asabalıqnıñ aqibetlerini yeñmege yardım eter.

Ahmet Davutoğlu Türkiye ükümeti de bu teşebbüske qoltutqanı ve Forumnıñ işinde faal iştirak etecegini tasdiqladı. Onıñ fikrince Halqara forumnı kelecek 2013 senesi yani Ukraina OSCEde reislik yapqan yılda keçirilmesi daa da doğru olur edi.

Qırımtatar tiliniñ qullanılması meselesine dair Ahmet Davutoğlu keçenlerde Ukrainada tiller boyunca qabul etilgen qanunğa köre Qırımda qırımtatarlarnıñ sayısı bu tilni regional tillerden biri olaraq qabul olunmasına imkân bere. Bundan da ğayrı Ukraina Prezidenti Viktor Yanukoviç yaqında Türkiye Baş naziri Recep Tayyiyep Erdoğan ile körüşüvinde aynı şöyle fikirni ifade etken edi.

Qırım Baş naziri Anatoliy Mogilöv öz çıqışında Qırımtatar halqınıñ aqlarını ğayrıdan tiklev meselesi boyunca halqara forumğa, eger bu sadece bir munaqaşa degil de, sürgün etilgenlerniñ problemlerini çezüvde kerçekten de yardım köstercek bir tedbir olsa, qoltutmağa azır olğanını qayd etti. Bunıñ içün ise, A. Mogilövnıñ fikrince başta Forumnıñ halqara cemaatçılıqnıñ konkret meseleler çeziminde iştirakini közde tutqan baş yönelişlerini işlemek zarur. Tiller hususında Anatoliy Mogilöv qırımtatar tili Qırımda regional til olaraq tanılmasına da qoltutqanını seslendirdi.

Qırımtatar halqı Meclisiniñ reisi Mustafa Cemilev subetdeşlerini “Milliy mensüpligi boyunca sürgün etilgen şahıslarnıñ aqlarını ğayrıdan tiklev aqqında” Ukraina Qanunı birinci oquvda qabul etilgeni ve Halqara forumğa azırlıqnıñ ketişatınen tanış etti.

Bunıñnen bir sırada Mustafa Cemilev mezkür qanun Ukraina Yuqarı Şurası tarafından ekinci oquvda qabul etilgen soñ bile Prezident “veto” aqqını qullanır, diye şübelendi. Çünki Prezident memuriyetinde ta Leonid Kuçma zamanında qanunnıñ esas maddelerine qarşı çıqıp, Ukraina Prezidentini “veto” aqqını qullanmağa mecbur etken ekspertlerniñ bir qısmı bugünge qadar çalışmaqtalar. Şunıñ içün, Mustafa Cemilevniñ fikrince Ukraina Prezidenti Viktor Yanukoviçniñ pozitsiyası ğayet müimdir.

Halqara forum munasebetinen Mustafa Cemilev şunı bildirdi ki, forumnıñ esas yönelişlerini OSCE Aliy komissarı Prezidentniñ Memuriyetine berdi, onıñ rusça metinini şimdi Anatoliy Mogilövğa da berilecek. İnglizce asıl nushaları ise Türkiye ve Ukraina Tış işleri nazirliklerine yollanılacaq. Bundan da ğayrı, Mustafa Cemilevniñ aytqanlarına köre ağımdaki yılnıñ soñuna qadar OSCE Aliy komissarı imayesinde sürgün etilgen halqlarnıñ esas meseleleri boyunca belli halqara ekspertler alıp barğan mahsus tedqiqatlar soñuna yetkizilecek. Araştırma neticeleri ve praktik tevsiyelerniñ taqdimi 2013 senesi fevral ayında Kiyev ve Aqmescitte ötkerilmesi planlaştırıla.

Forumnıñ 2013 senesi yani Ukraina OSCEde reislik yapqan yılda keçirmek teklifine Mustafa Cemilev de qoltuttı.

Qırımda qırımtatar tiliniñ statusı boyunca meselege kelgende Mustafa Cemilev Ukrainada tiller aqqında qabul etilgen qanun esasında qırımtatar tili regional tillerniñ biri olaraq qabul etilmesine Meclis iç bir zaman itiraz etmedi, dedi. Lâkin, onıñ fikrince, bu meseleni qırımtatarlarnıñ öz vatanında sayısınen bağlamaq yañlıştır.

Meclisniñ başı, Qırımda bir ve bir qaç milletniñ sayısını suniy şekilde arttırıp da, neticede qırımtatarlar umumiy ealige nisbeten 10 fayızdan da az kösterile bilir, soñra kimdir qırımtatar tilini resmiy tiller sırasından çıqarmağa ister, dep tahmin etti. Onıñ fikrince bu meseleni Qırım Anayasasınıñ ait maddesine Qırım tamır halqınıñ tili devlet ukrain tilinen bir sırada muhtariyat hududında resmiy tildir, degen deñişme kirsetüv yolunen çezmek mümkün. Böyle qararnı Aqyar boyunca da qabul etmek kerek, çünki bu şeer şimdi muhtariyat terkibinde degil.

Öz nevbetinde Anatoliy Mogilöv qırımtatar tili qırımtatarlarnıñ sayısı Qırım ealisine nisbeten az olğanı sebebinden regional tiller sırasından çıqarılmaz, dedi. Şunıñ içün de mezkür problemni Ukrainanıñ tiller aqqında yañı qanunı esasında çezmek mümkün.

Soñki eki mesele – Ukraina yolbaşçılarınıñ Qırımtatar halqı Meclisinen dialognı ğayrıdan tiklev ve Qırımnıñ akimiyet organlarından qırımtatarlarnıñ vekâletligini teminlev ise eñ qızğın munaqaşanı qozğadı.

Mustafa Cemilev öz çıqışında şunı hatırlattı ki, 1999 senesi mayıs ayında Prezident L. Kuçma fermanı ile “Ukraina Prezidenti yanında qırımtatar halqı vekilleriniñ keñeşi”ni meydanğa ketirip, onıñ erkânına qırımtatarlarnıñ kendileri Qurultayda saylağan şahıslar, yani Meclis azaları kirsetilgen edi. Lâkin 2010 senesi Prezident saylavlarından soñ “Ukraina Prezidenti yanında qırımtatar halqı vekilleriniñ keñeşi” aqqında yañı ferman imzalanıp, oña köre keñeş azalarınıñ sayısı 33-ten 19 adamğa qadar eksiltilip, olarnıñ cümlesinden 11 insan ise iç bir kimse tarafından saylanmağan ve iç kimseni temsil etmegen şahıslardır.

“Biz alâ bugüngece Prezidentniñ itibarını tüşürgen bu provokatsiyanı kim tüşünip çıqarğanını tam aytıp olamamız. Çünki halq vekilleri ferman boyunca tayinlenmegenini, olarnı tek halq saylağanını er kes bile. Çoq vaqıtqace biz bunı Nazirler şurasınıñ yañı reisi Vasiliy Cartınıñ işi dep belledik. 50 millionlı devletniñ yolbşaçısı “vekiller keñeşine” kirsetilgen insanlarnı qaydan bilsin ki. Lâkin ölmezden evel Vasiliy Cartı bu “keñeş” erkânınıñ deñiştirilmesinen alıp berecegi olmağanı ve bu insanlarnen qırımtatarlarnıñ meselesini muzakere etmek niyeti olmağanında işandırdı. Biz Vasiliy Cartığa inandıq, çünki o ömüriniñ soñki künlerine qadar qırımtatarlarnıñ problemlerini faqat Meclis yolbaşçılarınen muzakere etip, yuqarıdan zıqarlağanlarına baqmadan “temsilciler keñeşi”nen iç bir kere körüşmedi. Albu ki, keñeşni boykot etken Meclisniñ 8 azası olmasa da, keñeşteki qalğan 11 vekilnen toplaşuv keçirmek mümkün edi.

Amma keçken işke salavat. Şimdi qabaatlılarnı qıdırmaqtan fayda yoq, kergin vaziyetten çıquv yollarını tapmaq lâzim. Bizim fikrimizce Prezident “Qırımtatar halqı vekilleriniñ keñeşi” aqqında yañı ferman imzalap, evelki keñeşni ğayrıdan tiklemek, yani Keñeşke Qurultay tarafından saylanğan vekillerni kirsetmek doğru olur edi, dedi Mustafa Cemilev.

Anatoliy Mogilev bu hususta dedi ki, Meclisniñ qırımtatarlar arasında yüksek itibarı olğanında kimse şübelenmey, amma qanun boyunca Meclis Adliye nazirliginde cemaat teşkilâtı ya da qırımtatarlarnıñ vekâletli organı olaraq qayd etilmesi kerek. İşte, o zaman Anatoliy Mogilevnıñ fikrince akimiyet organlarınıñ Meclisnen iş tutmağa esas yaratılır.

Mustafa Cemilev cevabında qayd etti ki, Ukraina qanunları boyunca er angi bir gruppa özü begengen adnı seçip, cedvelge alınmağa aqqı bar. Şunıñ içün daa onlarnen teşkilât qırımtatar halqını Ukrainada, belki bütün dünyada temsil etemiz, dep ilân etmeleri mümkün. Meclis reisi Qırımtatar halqı meclisiniñ cemaat teşkilâtı olaraq cedvelge alınmasına qatiyen qarşıdır, çünki bu — Qırımnıñ özünde sayısı biñlernen insandan artqan meslekdeşlerni birleştirgen bir teşkilât degil de, qırımtatar halqınıñ vekâletli organıdır.

Ahmet Davutoğlu Meclis statusı boyunca normanı şimdi baqılmaqta olğan Sürgün etilgenlerniñ aqlarını ğayrıdan tiklev aqqında qanun leyhası kirsetmek mümkünmi degen sualine Mustafa Cemilev bunıñ imkânsız olğanını añlattı. Çünki bu qanun sürgün etilgenlerniñ tek sotsial meselelerine toquna, bundan da ğayrı qanun endi esas olaraq qabul etilip, ekinci oquvda yañılıqlar kirsetilmey. Meclis reisi dedi ki, Meclis, Qurultay akqqında norma “Ukrainada qırımtatar halqınıñ statusı aqqında” endi bar, lâkin bu qanunnıñ Ukraina Yuqarı Şurası tarafından qabul etilmesine işanç az. Çünki Ukraina Yuqarı Şurasınıñ Baş ilmiy-ekpert idaresi bu qanun leyhasına menfiy hulâsasını bildirdi. Lâkin er alda Mustafa Cemilev bu leyhanı daa biraz işlep, parlament muzakeresine tekrar yollamaq mümkünligini de bildirdi.

Ahmet Davutoglu muvaqqat ve kompromiss çare sıfatında Ukraina Prezidentine Ukraina ve Qırım halq deputatlarından ibaret qırımtatarlar delegatsiyasınen muntazam körüşmekni teklif etti. Mustafa Cemilev dedi ki, körüşüvlerniñ böyle şekili çoqtan teklif etilgen edi, lâkin cevap daa alınmadı
Kün tertibindeki soñki mesele yani muhtariyat icra akimiyeti organlarında qırımtatarlarnıñ vekâletligi boyunca meselege kelgende Ahmet Davutoğlu dedi ki, Mustafa Cemilevniñ bildirgenine köre yarımada ealisiniñ 13 fayızını teşkil etken qırımtatarlarnıñ akimiyet organlarında sayısı olğanı-olacağı 3 fayızdır. Anatoliy Mogilöv ise 12 fayız dep ayta. Bu meseleni terence ve tafsilâtlıca ögrenmek ve tam malümatnı elde etmek kerek.

Anatoliy Mogilöv Qırımda milliy mensüplik boyunca aqsımlavğa yol berilmegeni, qırımtatarlarnıñ akimiyet organlarından vekâletligi cumhuriyet ealisine nisbeten fayızına köre olğanını tekrar söyledi.

Mustafa Cemilev ise öz nevbetinde şunı bildirdi ki, biraz evelce seslendirdigi 3 fayız raqamı endi biraz eskirdi, soñki eki yıl içinde akimiyet organlarında temizlik yapılıp, qırımtatarlarnıñ sayısı daa da eksildi. “Men sizge soñki eki yıl içinde işten boşatılğan 19 insannıñ cedvelini berem, olarnıñ episi muhtariyatnıñ akimiyet organlarında yüksek vazifelerde çalışa ediler. Olarğa “yañı komandağa kelişmegenleri” aqqında aytılıp, olarnıñ yerine başqa millet vekilleri ya da Mecliske muhalifet küçler arasından qırımtatarlar tayinlendi”, – dedi Mustafa Cemilev. O, şunı da ilâve etti ki, eger idare saasında vaziyet başqa olğanını isbatlağan deliller ketirilse üç fayız aqqında söylediklerini açıqtan-açıq qaytarıp almağa azır.

Muzakereniñ neticelerine yekün çekken Ahmet Davutoğlu şunı qayd etti ki, üç mesele boyunca añlaşma elde etildi, lâkin soñki eki mesele boyunca taraflarnıñ añlamasına irişilip, bu yönelişte daa çalışmaq zarur.

Körüşüvniñ soñunda Anatoliy Mogilöv ve Mustafa Cemilev yaqın vaqıtta birlikte Ay-Petri dağınıñ töpesinde bulunıp, anda çalışqan qırımtatar işhanelerniñ faaliyetini tertipke ketirüv meselelerini baqacaqlarını añlaştılar.