1917 senesi ilk qış ayınıñ 26-ında: Qurultay Qırım Halq Cumhuriyetini ilân etip, Anayasa qabul etti

26.12.2025

1917 senesi ilk qış ayınıñ 26-sı qırımtatar halqınıñ tarihında müim künlerden biri oldı. Aynı şu künü Birinci Qırımtatar Qurultayı Qırım Halq Cumhuriyetini ilân etti ve öz zamanınıñ eñ ileri siyasiy-uquqiy vesiqalarından biri olğan Anayasanı qabul etti.

Birinci Qurultay 1917 senesi ilk qış ayınıñ 9-nda Bağçasarayda işini başlattı. 18 kün devamında delegatlar Qırımnıñ kelecekteki devlet qurulışını, yarımada halqlarınıñ beraber yaşayış printsipleri, akimiyet sisteması ve qanunlar esaslarını muzakere ettiler. Qurultay qırımtatar halqınıñ öz muqadderatını tayin etüv aqqını temin etken milliy temsil organı oldı.

Qırım Halq Cumhuriyetiniñ qabul etilgen Anayasası esas demokratik printsiplerni qayd etti, şu cümleden:

• bütün halqlarnıñ öz-özüni tayin etüv aqqı;
• erkekler ve qadınlar içün umumiy saylav aqqı;
• muntazam saylavlar;
• akimiyetniñ qanun çıqarıcı, icracı ve mahkeme organlarına bölünmesi;
• ifade, matbuat, toplaşuv ve narazılıq serbestligi;
• 20-nci asırnıñ başında pek ileri ketken bir şey olğan qadın ve erkeklerniñ tam musaviyligi.

Qurultay parlament vazifelerini aldı, qurulğan ükümetniñ – Direktoriyanıñ – başı qırımtatar milliy areketiniñ belli erbab, Qurultaynıñ birinci yolbaşçısı ve Qırım, Litvaniya, Poloniya ve Belorusiye musulmanlarınıñ müftisi Noman Çelebicihan oldı.

Qırım Halq Cumhuriyeti qısqa ömür sürgenine ve 1918 senesi bolşevik rejimi tarafından yoq etilgenine, Noman Çelebicihan ise idam etilgenine baqmadan, Qurultay ğayeleri yoq olmadı. Olar qırımtatar milliy areketiniñ mefküreviy ve siyasiy temeli oldı, sürgünlikten qaytmaq, tamır halqınıñ aqlarını ğayrıdan tiklemek içün küreşke ilham berdi ve, Rusiyeniñ Qırım işğali şaraitinde, bugünde-bugün öz aktualligini saqlap qaldı.

1917 senesi Qurultay tarafından qoyulğan printsipler – demokratiya, musaviylik, serbestlik ve öz muqadderatını tayin etüv – qırımtatar halqı XXI asırda küreşken deñişmegen qıymetler olıp qala.кі кримськотатарський народ продовжує боротися у ХХІ столітті.