Noman Çelebicihannıñ hatıra kününe Qırımtatar Milliy Meclisi Prezidiumınıñ beyanatı

23 February 2025

1918 senesi kiçşik aynıñ 23-nde Aqyar (Sevastopol) şeeriniñ apishanesinde bolşevikler tarafından qırımtatar siyasiy erbabı, Qırım, Litvaniya, Poloniya ve Belarus musulmanlarınıñ müftisi, qırımtatar halqınıñ milliy tiklenüviniñ mefkürecilerinden biri, 1917 senesi ilân etilgen Qırım Halq Cumhuriyetiniñ ilk ükümet yolbaşçısı Noman Çelebicihan idam etildi.

Bu sene qırımtatar ve ukrain tarihınıñ meşur şahısınıñ doğğanına 140 yıl tola.

Noman Çelebicihan, 1917 senesi ilk qış ayınıñ 9-nda (boş aynıñ 26-nda) Bağçasaraydaki Hansarayda tantanalı şekilde açılğan Qırımtatar halqınıñ Birinci Qurultayınıñ toplaşuvınıñ teşebbüsçilerinden biri edi.

Qurultay Qırım Halq Cumhuriyetiniñ meydanğa ketirilmesini ilân etti, milliy Ükümet – Direktoriyanı qurdı ve qırımtatar halqınıñ öz-özüni belgilev ve idare etüv aqqını gizli rey berüv vastasınen serbest, doğrudan, teñ saylav aqqı esasında saylanğan parlamentniñ meydanğa ketirilmesi yolunen Qırımnıñ ilk Anayasasını qabul etti. Anayasa, unvan ve statuslarnı lâğu etip, bütün vatandaşlarnıñ milliy ya da diniy mensüpligine baqmadan musaviyligini, qadınlar ve erkeklerniñ musaviyligini ilân etti.

Qurultay ve onıñ tarafından teşkil etilgen ükümet Ukraina Merkeziy Şurası tarafından tanıldı. Qırım Halq Cumhuriyetiniñ ükümeti Sovet Rusiyesiniñ Ukraina Halq Cumhuriyetine qarşı istilâsını takbih etti.

Noman Çelebicihan yolbaşçılığındaki Qırım Halq Cumhuriyetiniñ ükümeti Qırım sakinlerini yarımadada beraber yaşamaq maqsadınen birleştirmege esas vazife olaraq kördi. Ükümetniñ programma beyanatında qayd etilgenine köre, “Qırımtatar milliy ükümeti tek tamır halqınıñ bahtı ve normal yaşayışını temin etmege degil de, bütün semetdeşlerini, yarımada sakinlerini zapt, anarhiya ve zorbalıqtan qorçalamağa, olarnıñ ayatı ve menligini qorçalamağa çağırılğan, ve bunı öz muqaddes vazifesi olaraq sayğan”.

Lâkin Qırım Halq Cumhuriyetiniñ meydanğa ketirilmesi em Qırımdaki Rusiye şovinist quvetleriniñ, em de Rusiyede akimiyetni zapt etken Leninniñ yolbaşçılığındaki bolşevik ükümetiniñ şiddetli qarşılığını doğurdı.

Qırım Halq Cumhuriyetiniñ arbiy bölükleri bolşeviklerniñ quvetlerinden sayıca çoq olğanınen teñ olmağan silâlı çatışmada yeñildi, onıñ yolbaşçıları ise taqip etildi. Noman Çelebicihan tutıp alındı ve Aqyar (Sevastopol) apishanesine yerleştirildi, anda 1918 senesi kiçik aynıñ 23-nde öldürildi, cesedi ise Qara deñizge atıldı.

Noman Çelebicihannıñ öldürüvi ve ondan soñ qırımtatar siyasiy ve intellektual elitasınıñ yüzlernen vekiliniñ öldürüvi, 1783 senesi Qırımnıñ Rusiye tarafından aneksiyasından soñ qırımtatar halqınıñ devletçiligini ğayrıdan tiklemek ıntıluvı bastırıldı.

Şuralar Birligi zamanında Noman Çelebicihannıñ adını aytmaq yasaq etilgen edi. 1991 senesi bozarğan ayda Aqmescitte (Simferopol) 73 yıllıq teneffüsten soñ II. Qırımtatar Milliy Qurultayı Noman Çelebicihannıñ “Ant etkenmen” şiirini qırımtatar milliy gimni olaraq tasdıqladı.

2014 senesi kiçik aydan berli Qırım kene işğal altındadır. Rusiye işğalli rejimi qırımtatarlar ve ukrainlerge qarşı repressiyalarnı devam ettire. Amma küreş devam ete. Ukraina Noman Çelebicihannı yürekten ve azatlıq ğayelerine sadıq olğanınıñ timsali olaraq hatırlay ve ürmet ete. Noman Çelebicihannıñ adını Aqmescit (Simferopol) ve Kezlev (Yevpatoriya) soqaqları, Harkivde soqaq, Odesada meydan taşıy. Çernihiv vilâyetiniñ İçnâ şeerinde demiryol vokzalınıñ binasında Noman Çelebicihannıñ bulunması aqqında hatıra tahtası qoyulğan. Onıñ adı Ukraina havfsızlıq ve mudafaa quvetleriniñ 48-nci ayrı ücüm batalyonına berilgen.

Qırımtatar Milliy Meclisi, Qurultay vekilleri ve qırımtatar milliy areketiniñ faalcileri tek tamır qırımtatar halqınıñ degil de, işğal etilgen Qırımda bütün Ukraina vatandaşlarınıñ aqlarını, Ukrainanıñ topraq bütünligini ve suverenitetini qorçalamağa devam eteler.

Noman Çelebicihannıñ hatıra kününde Qırımtatar Milliy Meclisi şunı beyan ete:

– Ukrainanıñ ilerideki taqdirini çezmek ıntıluvları ukrain halqı ve ukrain devletiniñ iştiragi ve razılığınen keçirilmeli;

– Qırımnıñ kelecek taqdirini çezmek ıntıluvları tamır qırımtatar halqınıñ ve Ukraina devletiniñ iştiragi ve razılığınen yapılmalı.

Ukraina olmadan Ukraina aqqında bir şey yoq!

Ukraina ve qırımtatar halqı olmadan Qırım aqqında bir şey yoq!

Qırımtatar Milliy Meclisiniñ Reisi

Refat Çubarov

2025 senesi kiçik aynıñ 23-ü

Kıyiv ş.