Qırımtatarlar – Qırım ve Ukrainanıñ tamır halqıdır.

Qırımtatar halqı tarihiy olaraq Qırım yarımadasında şekillendi ve bu topraqlarda biñlernen yıl devamında yaşağan pek çoq qabile ve halqnıñ nesili ola. Qırımtatarlarnıñ etnogenezi uzun ve mürekkep bir ceryan edi, onda tavrlar, kimerliler, skitler, sarmatlar, alanlar, yellenler, gotlar, hunlar, hozarlar, qıpçaqlar, italyanlar, ordınlar ve digerleri iştirak ettiler ve öz genetik izlerini qaldırdılar. 

Bunı qırımtatarlarnıñ beşeriy tipi, ırq mensüpligi, tili, tabiatı, ananeleri, dini ve yaşayışınıñ hususiyetleri tasdıqlay. Qırımtatarlar XIV asırğa qadar bir halq olaraq şekillendi, XV asırda ise öz mustaqil devleti olğan Qırım hanlığını qurdılar.

Şekillenüv esnası belli olsa da, bugün qırımtatar halqınıñ etnogenezi aqqında umumiy qabul etilgen bir qavrayış yoq. Qırımnıñ tamır halqınıñ tamırlarınıñ aqiqiy versiyasını tasdıqlamaq yolunda esas mania daima onıñ siyasetleştirüvi oldı.

Qırımtatarlarnıñ tarihı XVIII asırnıñ soñunda Rusiyede sahteleştirildi. O vaqıtki alimler ögünde 1783 senesi Qırım hanlığınıñ işğaline aqlamaq ve qırımtatarlarnıñ yarımadada mahsus aqlarnı talap etmege sebebiniñ olmağanını isbatlamaq vazifesi tura edi. O vaqıt qırımtatarlar – XIII asırnıñ birinci yarısında Qırımğa kelgen ordınlarnıñ nesilleri olğanı ve olarnıñ tamırları olmağanları aqqında şimdiki versiya peyda oldı. Bu efsane zemaneviy tarihiy edebiyatta alâ daa saqlanıp qala. Qırım hanlığı zapt etilgen soñ pek çoq ilmiy eser yoq etildi ya da Rusiyege çıqarıldı. Soñra qırımtatarlarnıñ tarihını ögrenmek içün asırlar devamında tabu ilân etildi, 1944 senesi sürgünlikten soñ ise halqnı bütünley unuttılar.

Qırım hanlığınıñ devlet ve memuriy tertibi, Osmanlı Devletindeki beñzegen qurulışlarnen çoq ortaq hususiyetlerge saip edi, amma bu, olarnıñ terkibi aynı olğanını köstermey edi. Hanlıq tek bu memleketke has olğan devlet apparatı ve qanunlarda tasdıqlanğan memuriy-topraq teşkilâtına saip edi. Devletni han ve onıñ yaqın soy-sopları idare ete ediler, olar yüksek vazifelerde buluna ediler – qalğa (hannıñ mirasçısı), nur-ed-din (hannıñ ekinci mirasçısı), or-bey (devletniñ tışqı havfsızlığı ve sıñırları içün mesüliyetli edi), seraskerler (vilâyet yolbaşçıları) ve anabeyim (hannıñ anası ya da qız qardaşı).

1783 senesi mustaqil Qırım Hanlığı başta işğal etildi, soñra ise Rusiye İmperiyası tarafından ilhaq etildi. Bu devirden başlap, qırımtatar devletçiligi yoq etildi, medeniy ve maneviy yaşayış, ananeviy iqtisadiyat ve hocalıq yoq oldı. 

Rusiye akimiyetiniñ basqısı, serbest köylerde ve diniy cemiyetlerde topraqları musadere etilgeni, camileri, oquv yurtları ve ilâhre yoq etilgeni sebebinden on biñlernen qırımtatar vatanını terk etmege mecbur oldı. Böylece, kelecek asır devamında qırımtatarlar Vatanında azlıqqa çevirildi, yarımadağa ise Rusiyeden daa çoq yañı yerleşkenler keldi.

1917 senesi Fevral inqilâbından soñ Bağçasarayda qırımtatar halqınıñ ilk Qurultayı toplandı, o, mustaqil Qırım Halq Cumhuriyetiniñ meydanğa ketirilmesini ilân etti. Anayasa qabul etildi ve ükümetniñ başı saylandı – bu, şunı degen Noman Çelebicihan oldı: “Qırım yarımadasında türlü renklerde bir çoq zarif güller, zanbaqlar, lâleler bardır. Ve bu lâtif ruh-i naz çeçeklerniñ episiniñ kendilerine mahsus bir güzelligi, özlerine mahsus lâtif qoquları bar. Bu güller, bu çeçekler Qırımda yaşağan milletler: tatar, rus, ermeni, yeudiy, nemse ve başqalarıdır. Qurultaynıñ maqsadı olarnı bir yerge toplap episinden bir güzel ve nefis buket yapmaqtır, güzel Qırım adasında aqiqiy medeniy bir İsviçre tesis etmektir. Tatar Qurultayı yalıñız tatarlarnı degil, asırlardan berli tatarlarnen beraber qardaşça yaşap kelgen diger milletlerni de tüşünmekte”.

Lâkin Rusiyede Oktâbr inqilâbı ve bolşeviklerniñ akimiyetke kelmesi yaş Qırım Halq Cumhuriyetiniñ ayatını telükege oğrattı. 1918 senesi qara qış ayında bolşevikler faal areketke keçtiler – qırımtatar ükümetini devirdiler ve Noman Çelebicihannı apiske aldılar. O, Aqyar deñizcileri tarafından öldürilgen edi, cesedi ise 1918 senesi kiçik aynıñ 23-nde deñizge atılğan edi.

1921 senesi Qırım Muhtar Sotsialist Şuralar Cumhuriyeti quruldı. Devlet tilleri rus ve qırımtatar tilleri oldı, reberlik ise esasen qırımtatarlardan ibaret edi. Lâkin cumhuriyet qurulğan soñ milliy yaşayış biraz yükselip (o vaqıt milliy mektepler açılğan, teatr qurulğan, gazetalar çıqqan edi), 1937 senesi Stalin repressiyaları başlandı. O vaqıt yañı qırımtatar ziyalılarınıñ çoqusı öldürildi. 1937 senesi çiçek ayınıñ 17-inde eñ qara kün oldı, anda bir qaç on eñ meşur şahıs qurşunğa tizildi.