Mustafa Cemilev: “Bayram künleri meni ceza odasına qapatır ediler”

Tünevin musulmanlarnıñ mubarek Ramazan ayı bitip, üç kün devam etken Oraza bayramı başlandı. Onı qırımtatarları da qayd eteler. Saba erte erkekler, şu cümleden  balaçıqlar da yaqın etraftaki camilerge bayram namazına bardılar.   “Segodnâ” şularnıñ birisi – Bağçasaray şeeri 6-ncı mikrorayondaki camide bulundı.  Mında namaz qılmaq içün 15 daqqa erte Meclisniñ reisi Mustafa Cemilev de keldi.

Yerli sakinler onıñ aqqında tek eyi sözler aytıp, onı er cuma ve bayram namazına kelgen dindar bir insan, dep ürmet eteler. “O, adetlerimizni kütmege tırışa,  dey bağçasaraylı Seyran Saliyev. – Mustafa-ağa adamlarğa maddiy yardım  bere, hasta balalarnı qayğıra. İnsan olaraq, Cemilev pek cesaretli, kommunist partiyasına o eñ küçlü olğan devirde qarşı çıqmağa qorqmadı, orduda hızmet etmekten baş çekti. Bu iş er kesniñ elinden kelmez. Künlük ömürimizde Mustafa-ağa pek sade insan, oña er angi ricanen muracaat etmek mümkün. Boş vaqtı olğanda biznen qonuşa, amma aşıqqanda kimseni körmey”…

 Mına namaz da bitti. Namaz qılğanlar çıqışta qoyulğan İhsan qutusına para taşlay. Kimisi  – 20, başqası – 200 grivnâ.  Cemilevni bekçisi  qarşılap aldı. Tışarı çqqanınen tanışlarını körgen Mustafa-ağa selâmlaştı ve lafqa tutuldı. Bir qaç daqqadan ise kenarğa çekilip tütün yaqtı. 

 –  Mustafa-ağa, bayramnı nasıl qayd etesiñiz?

 – Adettekisi kibi. Sabadan ana-baba qabirini ziyaret etip, ruhlarına dua oqudım. Soñra evge qaytıp, musafir qarşıladım.  Aqrabalarım ve yaqın arqadaşlarım keldi. Yazıq ki, Qırımda Bağçasarayda defn etilgen anam Mahfureniñ mezarını ziyaret etip olam. Babam  – Abdulcemil – Özbekistanda cıyıldı, sürgünlikten öyle de qaytıp kelmedi.

 Adeti üzre bu künlerde soy-aqrabalar bir-birlerini yoqlaylar, hayırlaylar. Aqşamğa mecliske kettim – anda azalarımız toplanıp,  biri-birimizni bayramnen hayırladıq. Muhtac insanlarğa yardım etemiz. Öksüzlerni sevindirmek – pek büyük savap. Deputat maaşı buña imkân bere.

 –  Ramazanda oraza tutıp oldıñızmı?

 –  Er yılı tutam. Eger tütün içmek mümkün olsa, aslı da bütün ömürim oraza tutar edim.  Maña iç qıyınlığı yoqtır, öz vaqtında, açlıq tutqanımda men 303 kuñ iç bir şey aşamadım. Vucudım böyle sınavğa alıştı.

 –   Bayram sofrasında ne olacaq?

 –  Şimdi bollulıq: bayram olsun, bayram olmasın farqı yoqtır. Ebet, musafirler kelecegini bilip, lezetli yemekler, yani çiberek, milliy aşlar pişirmege tırışamız. Kebab yapmağa vaqıt yoq.

 –  Refiqañız Safinar usta aşçıdır ebet?

 –  Yahşı aş pişirgenini bilip oña evlendim.

 –  Bayram aşlarından nelerni ziyade sevesiñiz?

 –  Bu bayram aşı, bu bayram aşı degil, dep aş saylamayım. Qadınım ne azırlağan olsa, onı aşayım. Em aşqa pek ıncıq degilim, çoq yıllarımnı yahşı aş berilmegen yerlerde keçirdim.

 –  Bayramnen bağlı eñ aydın hatırañız – balalıqtamı ya da büyügen soñmı?

 – Diniy  bayramlar biz içün daima aydın künlerdir. Sovetler devirinde diniy bayramlar yasaq edi, camige barğanlar tazıyıq alır, sögüş aşar ediler. Lâkin, ep bir olar aqılımızda qaldı. Bu bayramlarnı sabırsızlıqnen bekley edik – temiz urba, yañı parusin ayaqqaplar. Olar eñ ucuz olsa da, yañı ediler. 

 –  Siz sovetlerge qarşı faaliyetiñiz içün 15 sene parmaqlıq artında keçirdiñiz. Anda bayramnı qayd etip ola ediñizmi?

 – Bayram künleri meni, kimse kelmesin, şamata çıqarmasın, diye  izolâtor yani ceza odasına qapatır ediler.  Mıtlaqa bir manaçıq tüşünip çıqara ediler. Siyasiy mahbüsler içün bayram künleri eñ ağır künler edi: er kesni tinte, rejimni daa da sertleştire ediler. Eger başqa künleri lagerde er kes biri-birine musafirlikke barıp, çay içseler, bayram künleri bütün bular yasaq etildi.  Apste bu adiy bir al. Amma, cinayetçiler böyle vaqıtta da çaresini tapıp, raqı ve afyon içe ediler. Siyasiyler ise ayrıca nezaret altında ediler

 –  Oraza bayram sürgünlikte nasıl qayd etile edi?

 – Adette, Özbekistanda camige barmay ediler. İmamlar  gebecilerniñ casusları edi.  Yarımadağa qaytqan soñ aynı şu mollalar akimlerniñ emirine boysunıp, qıprımtatarlarğa qarşı işç alıp bardılar. Şunıñ içün de çoqusı qırımtatarlar evlerinde  namaz qılıp, mezarlıqqa bara ve soñra musafir qarşılar ediler. Qırımda ise bayramnıñ birinci künü olmasa da, ekinci künü mıtlaqa balaban bayramlar yapmaq ananesi peyda oldı, yarın Aqmescitte böyle tantana keçirilecek.

 –  Siz içün Allağa iman nedir?

 – Nasıl aytsam… Dindar adam Rabbisine inana, onıñ emirlerine itaat ete.  İman temizley, yaramay işlerden qorçalay. Biz Qırımda İslâmnı ğayrıdan tiklemektemiz.

 –  İman ayatıñızda yardım ettimi?

 –  Daima yardım etti. Ağır künlerde yekâne işançımız, tayançımız ve yardımcımız Alladır.

 – Sizni siyasetçiler hayırlaymı?

 –  Din cemiyetleri, İslâm devletleriniñ elçilikleri hayırlaylar. Mecliske bir sürü telegramma ve açıq mektüpler kele.  Devletniñ yolbaşçıları ise – olsun Yuşçenko ya da başqasınıñ aqılına biz hatırlatqanda tüşe : “Reygan bile hayırlay edi, ne içün siz bunı yapmaysız?”. Metinni yazıp bersek, olar imzalay  ve soñra derc eteler. Teessüf ki, protokol işleri alâ daa keregi kibi tertipte degil.

Aleksey Lohvitskiy, “SEGODN”.