Elvida, efsaneviy Ayşe aptemiz! 

Bozarğan aynıñ 1-inci sabasında, içtimaiy ağlarda, vatandaşlarımıznıñ yüregini sıqqan ve teessüflikke tolu duyğularını qozğattırğan qara haber tarqaldı: üç buçuq ay evelsi 88 yaşını toldurğan, pek tendirist olmasa da, amma insanlarnen daa körüşken, subetleşken, efsaneviy şahıs degenimizge lâyıq ve doğru kelgen, bütün ömrüni halqımıznıñ Vatanğa qaytmasına ve onıñ aq-uquqları tiklenmesine bağışlağan bizim qaramanımız Ayşe apte Seitmuratova bu faniy dünyanı terk etti…

Ayşe Seitmurat qızı 1937 senesi kiçik aynıñ 11-nde, Keriç yarımadasınıñ tabiiy sıñırlarını qaplağan Mayak-Salın rayonı, Acı Eli köyünde (1960-nci ss. Derjavino adınen harıtalardan silindi) dünyağa keldi. Babası, tez arada başlanğan cenkke ketip, onda ğayıp oldı. 

1944 s. mayısnıñ 18-nde, halqımıznıñ başına sürgünlik felâket-afatı tüşkende, mektep çağına yetken Ayşe ve onıñ, daa beş evlât östürgen anası – qorantalarınen Özbekistannıñ Samarqand şeeri civarına tüşeler. Bütün milletniñ körgeni basqı-zulumnı olar da kördiler. 16 yaşında qız komendant cedveline alına ve er ay mecburiy imzalavğa qatnay. 

Bularnıñ episi Ayşeni – aqsızlıqnı kesen-kes qabul etmezlikke ve mektepten soñ, o vaqıttaki imkânlarğa köre, tarih feni çerçivesinde, uzaq ve yaqın keçmişimizni ögrenmek istegi-niyetine ketire. 

Qorantasına yardım etmek em oquvğa yahşıca azırlanmaq maqsadınen bir qaç yıl çalışqan soñ, endi 21 yaşlı A. Seitmuratova Samarqand universiteti tarih fakültetiniñ studenti ola. Yahşı oquy, ilimge meraq ve qabiliyet köstere. 1963 senesi yaş mütehassıs başta mektepte oca, soñ öz mezuniy kafedrasında assistent vazifesini eda ete. 

1964-67 ss. o, defalarca, tasilini devam etmege – Sovetler birligi İlimler akademiyası yanındaki Tarih tetqiqat institutnıñ aspirantı olmağa ıntıla. Niayet, imtianlardan muvafaqiyetli keçken soñ onı – oqumağa Özbek ilimler akademiyası yanındaki Tarih institutına keçireler. Böyle oyunlarnıñ sebebi belli – Ayşe hanımnıñ Qırımtatar milliy areketinde faal iştirak etmesi.

Bu sıfatta o, da 1965 senesi Samarqanddaki vatandaşlarımıznıñ vekili olaraq ilk sefer Moskvağa – Sovet yolbaşçılarınen körüşüvni veolardan halqımıznı Qırımğa qaytarılmasını talap etmek em de daa birsıra vazifelerni becermek içün yollanıla. Akimiyet bundan özüne hasnetice çıqara – şu yılnıñ soñunda onı universitetteki işinden boşatalar. 

Daa bir yıldan soñ, orta küz ayında, kene de Moskvağa cemaat adından ve halqımızğa nisbeten adalet tiklenmesini talap etmeknen kelgen Ayşehanımnı – taqipler ifadesi – mında yaqalaylar ve öz sertliginen belli Lefortovo zindanına taşlaylar. 

Yedi aydan soñ, 1967 s., mayısnıñ ortalarında, A. Seitmuratovanı andan çıqarıp, daa eki safdaşınen beraber, üzerlerinde gizli mahkeme ötkereler ve, şartlı sürette üç yıl müddet berip, cezalaylar. Yaşağan yerine qaytqan “şartlı mabüs” Qırımtatar milliy areketten iç de uzaqlaşmay – aksine, faaliyetini keskinleştire. 

Şu senesi oraq ayınıñ 21-nde Ayşe apte, diger 20 safdaş-vekildeşlerinen beraber, sovet yolbaşçılığı terkibine kirgen vazifedarlarnen (şu cümleden, KGB reisi, baş prokuror, İçki işler veziri) körüştiler, aytacaqlarını ayttılar. Soñ belli olğanına köre – körüşüv, 1967 s. ilk küz ayınıñ 5-nde sahte firmanınıñ azırlanması sıñırında ötkerilgen edi. 

Sovetler paytahtına sıq qatnamaq, Qırımda bitmez taqiplerden çekişken-qıynalğan vatandaşlarımıznı tosat-tosat ziyaret etmek, vaziyetlerini ögrenip, emiyetli malümat toplamaq ve bularnıñ esasında müim esabatlar azırlamaq, añlatuv işlerini alıp barmaq – onıñ esas vazifesi oldı. 

Sovet siyasiy reberleri Qırımtatar milliy meselesini çezmege köz batırmağanlarını körgen, añlağan A. Seitmuratova Moskvada körümli dissidentlernen yaqınlaşa. O, Qırımtatar milliy areketini yañı ve keniş – halqara seviyege çıqarmaq kibi zarur yönelişte, halqara cemaatçılığına adreslengen vesiqalarda qırımtatar meselesi aksetilmesine salmaqlı isse qoşa.

Ayşe apteniñ tınmaz faaliyeti Havfsızlıq eyyeti hadimlerini ket-keteziyade qozğalattıra. Olar bu faaliyetni toqtatmaq imkânını qıdırıp, oña qarşı nevbetteki fitne uydıralar ve “sovet qurumını qaralağan malümatnı darqatması içün” iş açalar. 

1971 s. ilk yaz ayında olıp keçken mahkeme, A.Seitmuratovanı qabaatlıtandı ve üç yıl müddetke azatlıqtan marum etti. Cezanı o, Mordoviyadaki lagerlerinde ödedi. Em de şu iş açılğanınen onı aspirantlıqtan çıqaralar ve qorçalanmağa, deyerli, azır namzetlik dissertatsiyası toqtatıla. 

Uydurma cezasını başından soñki kününece ödegen Ayşe apte bükülmedi, teslim olmadı – milliy areketteki faaliyetini ep devam etti. Lâkin daimiy közetüv, taqipler astında bulunmaq, yañı api smüddetlerge üküm olmaq, işke kirmek, keçinmesine çare bulmaq imkânları yoq derecesine kelmesi – onı Sovetler birligini terk etmekfikirine ketireler. 

1978 senesiniñ soñunda bu fikri kerçekleşe. A. Seitmuratova başta Avstriyağa, bir qaç aydan Amerika Qoşma Ştatlarına barıp çıqa. Çetelde onıñ Vatan ve halqımıznıñ aq-uquqları oğrunda küreş imkânları defalarca arta ve o, bunen tolusınen faydalana. 

Ayşe apte daima yaşamaq içün Nyü-Yorkta toqtay, çünki Birleşken Milletler ofisine yaqın olmağa istey. Qırımtatar milliy meselesiniñ teşviqatında, añlatuvında, millet fedakârlarına qarşı taqip ve zulum-basqılarnıñ ögüni almaqta, toqtatmasında er bir fırsattan faydalanmağa tırışa. 

Onıñ mantıq ceetinden esaslanğan, delillernen quvetlengen talapçan, yañğıravuq sesini yüzlernen yerlerde, tedbirlerde: em dünyanıñ çeşit köşelerinde keçe yatqan halqara konferentsiyalarda, em de devlet yetekçileri, prezidentler, nufuzlı halqara teşkilâtlârnıñ reberlerinen olğan körüşüvlerde, em de, er afta, ğarp radiostantsiyalarnıñ yayınlarında – eşitmek mümkün edi. 

Ayrıca A. Seitmuratovanıñ bir sıra milliy parlamentlerindeki çıqışlarını qayd etmeli, çünki o devirde öyle müteber yerlerdeki mikrofonlardan söylemek içün imkân ve şeref qazanmaq – özü çoq siyrek adisedir. 

Halqımızğa qarşı yapılayatqan aqsızlıqlar aqqında cianğa bildirmek em ağır, em şanlı iş olmaqta edi. Bularnı becerip, vekilimiz Kanada, İngiltere, İtaliya, Türkiye, Frenkistan mebuslarınıñ, AQŞ kongressmenleriniñ diqqatını ve elçırpmalarını qazanğan edi…

1990 s. soñunda Ayşe apte, ne ise, Vatanına temelli qayttı. Kene de cemaat işlerine faal tarzda qoşuldı. Ağırdan-ağır, ketişatı bellisiz iqtisadiy-siyasiy vaziyet-şaraitte kütleviy avdet yoluna tüşken halqımızğa gumanitar yardımlar teşkil etti. 

1992 s. o, yañğız qalğan qartlarımız içün Aqmescitte “Meramet evi”ni qurdı, işke kirsetti ve çoq yıllar onıñ müdiri olıp çalıştı. Aynı böyle adnen fond açtı ve çoq balalı qorantalarğa, analarğa, çaresiz saqatlarğa, qartlarğa yardım qolunı uzattı. 

Halqımıznıñ, onıñ misilsiz Milliy areketimizniñ tarihında – Ayşe aptemizniñ adı eñ vatanperver ve ğayelerine eñ sadıq, iradesi eñ bükülmez ve eñ degerli, eñ imanlı, mağrur ve cesür fedaileri sırasında, şübesiz, ebediy yaşaycaqtır.

Ayşe Seitmurat qızı vefat etkeni munasebetinen onıñ cümle yaqınlarına em de bütün halqımızğa teren taziye bildiremiz, baş sağlığı tileymiz. 

Merhume Allai Taalânıñ rahmetinde bulunsın. 

Qırımtatar Milliy Meclis azaları

VI Qırımtatar Milliy Qurultayınıñ bir gruppa delegatları

Qırımtatar cemaat teşkilâtlarınıñ vekilleri