Menu 
18 mayis – sürgünlik qurbanlariniñ hatira künü
18 Yanvar 2011
Er yıl qırımtatar halqı 18 mayıs kününi Milliy matem künü olaraq qayd ete. Aynı vaqıtta şu çer tarihı milliy birlikni ve halqnıñ uquqlarını ğayrıdan tiklenmesine küreşini numayış ete.
Sürgün olunğan insanlarnıñ hatırlavlarına köre, 18 mayıs 1944 senesi zorbalıq qullanğan soldatlarnıñ çoqusı biçare qalğan milletke canavarlıq ile nisbette buluna ediler. Zabitler tarafından kösterilgen cefa balalarğa, qartlarğa em de yüklü qadınlarğa aynı şekilde tatbiq etildi.
Yaqın keçmişte, 1980-nci senelerniñ ortalarına qadar, şu künü qırımtatarlar sürgün etilgen mekânlarda Vatanğa qaytmağa qısmet olmağan tuvğanlarnıñ ruhlarını añıp, başta qabristanlarda toplaşa ediler. Şeer ve qasabalarnıñ merkezlerine yol alıp, mitinglerni keçirmege ıntıla ediler. Halqımıznıñ faciasını, Vatanğa qaytuv ümütsizlik küreşini ve sovet rejiminiñ tarafından bozğan uquqlarnıñ yañıdan quruvını çoqça diger millet vekilleri bilsin dep Qırımtatar milliy areketniñ faal iştirakçileri er bir imkânını qullana ediler. Öz nevbetinde ükümet metinglerniñ keçirilüvine qarşı turıp, qırımtatarlar yaşağan yerlerde “cemaat nizamnıñ qorçalav” tedbirlerni keçire edi.
70-nci senelerde milliy matem kününde Özbekistanda yerleşken mezarlıqlarında militsiya turıp “karantin”ni ilân etti. Çoqusı allarda mezarlıqqa kelgen vatandaşlarımıznı toqtatıp, aşalayıcı sorğular ile çekiştire ediler, 15 sutkağa qapatıp, Milliy areketniñ iştirakçilerniñ evlerinde teftiş yapa ediler. 1970-nci senesi sentâbr ayında Taşkent şeerinde Saniye Mustafayeva mahkum etildi. O, militsiya ve Tüytübe qasabasındaki olğan rayispolkom binalarında matem qara bayraqlarnı asıp qoyğanı içün 3 yılğa tüzetüv lagerine yollanıldı. 1972 senesi 18 mayıs künü Begabat şeerinde “18 mayıs künü – qırımtatarlar Vatandan sürgün etilgen künüdir” metinli qara keten asılğan edi. Bu fakt esasında Milliy areketniñ yolbaşçılarından birisi Ceppar Akim qabaatlanıp, apske qapatıldı.
1968-nci senesinden başlap 1980-nci senelerge qadar Qırımda bir qaç biñ qırımtatarlar yaşay ediler. Aynı şu künü mında da partiya organlarnıñ emiri boyunca qanunsız tedbirlerini keçire ediler. Qırımtatarlarnıñ tarafından rus halqına qarşı intiqam aktlar azırlağanı aqqında inanılmaycaq haberler Qırım ealisiniñ arasında maqsatkâr darqalğan edi. Yazıq ki, akimiyet provokatsiyalar öz maqsatlarına sıq irişe ediler. 1969 senesi Qırımda 18-ci mayısnı Refat Çubarov böyle hatırlay: “Qırımğa menim ana-babamnıñ qaytmağa imkânı 1968s. iyül ayında oldı. Biz Krasnoperekopsk rayonnıñ Novopavlovka adlı köyünde yerleştik. Bu köyde tek 5 qırımtatar qoranta yaşay edi. Babam diger büyüklernen beraber köyniñ çetinde sürgün olunğan vatandaşlarnıñ hatırasına dua oqumağa azırlana ediler. Şu adise yerli akimiyetke belli oldı ve o episi köydeşlerge öz balalarnı tatarlardan yahşıca qorçalamaq tevsiye etti. Yani tatarlar “qıyır-çayır etüvni” köz ögüne alıp bütün insanlarnı telâşlandırdı. Men alâ daa sınıfdaşım Volodâ Solobaynıñ qorqunen tolu yüzüni em de “A za çto vı sobirayetes nas rezat?” bergen sualni hatırlayım”.
Qırımtatarlarnıñ kütleviy qaytuv başlanuvınen Qırımnıñ sakinlerniñ matem kününe munasibeti de deñişmege başladı. 1994-nci senesinden başlap, Qırımnıñ resmiy akimiyeti matem kününe bağışlanğan tedbirlerde iştirak ete. 18-nci mayıs künü arfesinde Yuqarı Şurası, Nazirler Şurası ve Qırım Muhtar Cumhuriyeti birliginde matem toplaşuvnıñ er yıllıq keçirüvi an-anege çevirildi.
