Zamanımıznıñ ulu şairi Eşref Şemi-zade adına mukâfat içün yarışnıñ 2010 senesine ğalibi belgilendi

18 Mart 2011

Eşref Şemi-zade adına edebiy mukâfat boyunca komissiya 2010 senesi yarışınıñ neticelerine yekün çekti.

2008 senesi şairniñ 100 yıllığı şerefine Ebazer Emiraciyevniñ “Can yürekten” hayriye fondı tarafından tesis etilgen Eşref Şemi-zade adına edebiy mukâfat bu sene üçünci kere berile. Birinci olıp bu nufuzlı mukâfatqa 2009 senesi endi rahmetli olğan yazıcı Safter Nagayev “Devir aralıqlarında” kitabı içün nail olğan edi. 2010 senesi mukâfat Eşref Şemi-zadeniñ sadıq şegirti yazıcı Riza Fazılğa “Qalem ucından” kitabı ve şair icadınıñ teşviqatına qoşqan büyük issesi içün berildi.Ağımdaki senede yarışqa üç namzet kösterildi:

1. Zakir Qurtnezir – “Babaçığım, Sizni qaydan tapayım” edebiy esse.
2. Ayşe Kökiyeva –”Qırımtatar ve çetel edebiyatı” dersligi
3. Server Bekirov – “Kâbe yolu” şiirler cıyıntığı.

Komissiya azaları: Riza Fazıl (reis), Dilâver Osman (kâtib), Şeryan Ali, Üriye Edemova, İbraim Çegertma, Seyran Suleyman, Aydın Şemi-zade (şairniñ oğlu), Ebazer Emiraciyev (mukâfat tesisçisi), yarışqa taqdim etilgen kitaplarnı seçip alaraq, gizli rey berüv yolunen qırımtatar edebiyatınıñ inkişafına büyük isse qoşqanını esapqa alğanı alda, “Qırımtatar ve çetel edebiyatı” dersliginiñ müellifi yazıcı Ayşe Kökiyevanı yarışnıñ 2010 senesiniñ ğalibi dep tanıdı.

Mukâfat yarışnıñ ğalibine tantanalı sürette Qırımtatar akademik muzıkalı-drama teatrinde berilecek.
Eşref Şemi-zade doğğan kününe uydurılğan tantana iyün 23 künü saat 18.00-de ötkerilecek
 

Malümat içün:  Şair Eşref Şemi-zade

Eşref Şemi-zade 1908 senesi iyün 21-de Kezlevde dünyağa keldi. Onıñ babası – belli cemaat erbabı ve mütefekkiri Abduğafar Çelebiniñ torunı –    Afuz Abduraman Şemi Buharest ve İstanbulda tasil alğan bilgili oqumış insan olğan.

 Balalıqtan qırımtatar şiiriyetiniñ klassikleri Aşıq Ümerden başlap ta Memet Nuzetniñ şiiriy üslübinde terbiyelengen, ösmürlikte Puşkinge meftün olğan, gençlikte ise Yesenin ve Mayakovskiy ile meraqlanğan  Eşref Şemi-zade em şiiriy üslüb, em münderice ceetinden yañı devir qırımtatar edebiyatınıñ esasçılarından biri ola. Onıñ şiiriy tili 20-nci asırda icat etken bir çoq qırımtatar şairleriniñ nazmiyetini belgiledi.

 Eşref Şemi-zade pek erte şiir yazıp başlay. On beş yaşlı gençniñ şiirleri endi obrazlığı ve mükemmel şekili ile ayrette qaldıra. Genç şair şiiriyetke aydın ümütler, sevinç ile tolu şiirlerinen kirip kele. Em o yıllar, milliy özgünligi içün yüz yıl devamında küreşken qırımtatarlarğa öz medeniyetini qurmağa ümüt bağışlağan,  arzu-istek yılları edi. 

Devir yañılıqlarınen meraqlanğan, temelli tasil alğan, bilgili Eşref Şemi-zade doğru yol seçkenini bile ve milletniñ öz ömürini quruv işine faal qoşula. Bu küreş şairge ayrıca bir ilham bere. Qırımtatar elifbesini arap urufatından latin urufatına keçirüv komissiyasına ilmiy kâtip olaraq tayinlengende o ancaq 18 yaşını toldurğan edi. Aynı zamanda o, “Közaydın” mecmuasınıñ da muarriri olğan.

1930 senesi mart ayında Eşref Şemi-zade Devlet kinematografiya institutı nıñ edebiyat-stsenariy fakultetine kire. Moskvada oquv yılları üyken nesil medeniyet erbapları ve em rus tilinde, em Sovetler Birligi, em Avropa halqlarınıñ tilinde yazğan aqranları ile sıqı qonuşqan, dostlaşqan şairniñ ösmesine müsbet tesir köstere.

Eşref Şemi-zadeniñ şiirleri  yaşlar arasında sevip oqula, şairniñ er bir şiri  Qırımnıñ bütün köşelerinde beklenilgen emiyetli bir vaqia olaraq qabul etile. Eşref Şemi-zadeden evel qırımtatar şiiriyetinde kimse öz yaresine böyle hıtap etmegen. Onıñ devamcıları da bu üslüpni menimseyler.

Lirik şiirlernen bir sırada şair kölemli eserler de yarata. 1931 senesi “Dneprlstan” poeması basılğan soñ Eşref Şemi-zade devletniñ eñ büyük şairler sırasına kire. Bu aqta şair aqqında resimi ile ayrıca maqale Büyük Sovet Entsiklopediyasında basılğanı da delâlet bermekte.

Lâkin er şey  – şan-şüret, repressiya, sürgünlik ve kene de yañı şiiriy ğalebeler ögde edi.

Soñki yıllarda  şairniñ qalemi altından accı, keskin satırlar çıqa. Em bu kederge tek NKVD tarafından eki kere yaqalanğan şairniñ ağır taqdiri ve ya da 1944 senesi qadimiy tarihiy yurtundan halqı quvulğanı sebepçi olmay. Muqaddes kitapta aytılğanı kibi “çoq bilgenniñ kederi de büyüktir”. Şair Eşref tarihnı yahşı bile, insan oğlunıñ başına kelgen em gürdeli alğışlar, em  alçaq aqsımlavlarnı başından keçire.  Onıñ sekiz satırlıq felsefiy şiirleri cenkten soñki icadında ayrıca yer tutalar. 

 “Közyaş divarı” poeması şair icadınıñ eñ yüksek noqtası olaraq tanıla. Bu – sevgi ve sadaqat aqqında epik rivayettir. “Közyaş divarı”  poemasında keçmiş, bugün ve kelecek qarşılaşalar. Şair insan taqdiriniñ qavrap alınmaz sırını añlamağa tırışa:

Dağ artında dağlar bar,

Yıl artında yıllar bar.

Dünyada biz bilmegen

Nice-nice allar bar.

Faniy dünyada şair yetmiş yaşını bile toldurıp yetiştirmedi. Eşref IIIemi-zade Moskvada vefat etti. Şairniñ refiqası ve oğulları biñ türlü meşaqatlar, yasaq ve zorluqlarnı yeñip onı tuvğan Qırım toprağında defn ettiler…

Özüniñ soñki şiirleriniñ birinde şair Eşref Şemi-zade tolu uquq ile şu satırlarnı yaza:

Taliyime iç sözüm yoq,

Ömrüm zaya ketmedi.

Küreşlerde ayan oldı

Yaşayışnıñ manası.

 Aqiqatqa imanımnı

Qalbimden yoq etmedi.

Ne duşmannıñ cebir-zulmı,

Ne “dostlar”nıñ calası

Halqıñ saña ne yaptı, dep sorama, sen halqıñ içün ne yaptıñ, dep sora.

Aydın Şemi-zade 2008 senesi dekabr 15. Moskva ş.