Kıyiv-Moğıla akademiyasında Nariman Celâlnıñ açıq lektsiyası olıp keçti

14 March 2025

Saban ayınıñ 13-nde Kıyiv-Moğıla akademiyasında Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisiniñ birinci muavini, NaUKMA fahriy doktorı Nariman Celâlnıñ “Qırım ne içün müim?” mevzusında açıq lektsiyası olıp keçti.

Tedbir Kıyiv-Moğıla akademiyasınıñ “Qırım studiyaları” Merkezi tarafından teşkil etildi.

“Qırımnı nezaret etmek Qara deñizni nezaret etmek demektir. Yarımadanıñ ğayıp oluvı Ukrainanıñ mudafaa qabiliyetini zayıflattı, bölgedeki küçler balansını deñiştirdi ve Rusiye içün arbiy ekspansiyanıñ yolunı açtı. Qırım tek Ukrainağa degil de, bütün Qara deñiz bölgesine telükeli olğan arbiy bazağa çevirildi. Cenk kerçekten de Qırımda bitecekmi? İşğalden soñ yarımadanı nasıl ğayrıdan qurmaq mümkün olacaq? Qırımnıñ tek topraq olaraq qaytarıluvı içün reintegratsiya siyaseti nasıl olmalı? Ne içün yarımada er vaqıt strategik emiyetke saip edi? Qırım olmadan Ukraina bütün bir devlet ola bilemi? Onıñ kelecegi bütün bölgeniñ istiqrarına nasıl tesir etecek?”, – dep teşkilâtçılar qayd ettiler ki, tarih, zemaneviy vaqialar ve kelecek çağıruvlar közünden bu suallerge cevaplar Qırımnıñ ukrain ve dünya kontekstindeki rolüni daa yahşı añlamağa yardım etecek.

Nariman Celâl, bazı siyasetçilerniñ, Donetsk, Luğansk ve Rusiye tarafından 2022 senesine qadar işğal etilgen topraqlarnıñ azat etilmesi içün Qırımnıñ işğalden azat etilmesinden vazgeçilüvi aqqında aytqanlarını izaatladı:

“Qırımnıñ ğayıp oluvı, ve daa çoq yarımadanı Ukraina toprağı olaraq añlı red etüv, Ekinci cian cenkinden soñ qurulğan halqara havfsızlıq sistemasınıñ sıñırlarınıñ bozulmaması printsipinde şübe doğura. Şimdi bu sistema büyük bir sınavdan keçe. Şimdi bu Ukrainada muvafaqiyetnen çalışsa, dünyada başqaları bekler – Çin ve Tayvan, Balqanlar aqqında tekrar aytacaqlar, Afrikada bir qaç çatışma bar, Suriye ve İsrail endi yana. Yani, bu, devletler arasında on yıllar devamında az-çoq medeniy munasebetlerni temin etken zaten dağılğan halqara munasebetler sistemasını soñuna qadar balanssızlaştırır”.

Nariman Celâl qayd etti ki, Qırımnıñ ğayıp oluvı Ukrainanıñ halqara teşkilâtlarda, şu cümleden NATOda azası olmasına keder ete bile, ve Qırımnı azat etmeden Ukraina halqara alanda yeterli derecede subyektiv olamaz, dep tenbiyeledi.

“Eger memleketimizniñ telükesizligini temin etmek içün başqa bir sistema qurulsa, biz “bu oyunda büyükler” olmamız, çünki menfaatlarımıznı qorçalap olamağan olurmız. Ebet, bizge yardım eterler, amma bizge halqara siyasetniñ tam iştirakçileri kibi yanaşmazlar. Bizler kene de obyektler olamız, amma subyektler degilmiz. Bu bizge kelişirmi? Menimce, biz daa çoq şeyge ıntılamız ve daa çoq şeyge lâyıqmız. Şunıñ içün topraqlarımıznıñ qaytarılması pek müimdir”, – dedi o.

Celâl, Qırım iqtisadiy ceetten pek müim bir bölge olğanını qayd etip, Qırım tek kurort degil, turizm de işğalden evel bir numaralı sanayı olğanını hatırlattı: birinci yerde yengil ve himiyeviy sanayı bar edi ve Ukrainanıñ eñ büyük himiyeviy müessiselerinden ekisi – “Qırım Titanı” ve Krasnoperekopsk (Or Qapı) soda zavodı – yarımadada yerleşken edi.

Spiker, Donbas Qırımğa köre daa meraqlı, çünki anda faydalı madenler bar, degen tezisni izaatladı. Ukraina ve AQŞ arasında tabiiy resurslarnıñ qullanuvı aqqında muzakereler alıp barılğanı içün bu mesele pek aktual.

“Böyleliknen, ilk baqışta Qırım iqtisadiy ceetten daa az raatsızlaycaq kibi körünse de, kerçekten de yarımadanıñ büyük potentsialı bar – bu tek iqtisadiy meseledir. Qırım iqtisadiyatınıñ bütün qısımlarını – köy hocalığında, turizmde, maden ve sanayı saasında – nasıl etip doğru qullanmağa ne qadar azır olğanımız meseledir”, – dep Nariman Celâl lektsiya diñleyicilerine ayttı.