Kıyivde Ukrayinada ilk urum tili dersligi taqdim etildi

24.12.2025

Salı künü, ilk qış ayınıñ 23-nde, Kıyivde Ukrayinada yaratılğan ilk urum tili dersligi ve urum tilinde edebiyat cıyıntığı taqdim etildi. Tedbirni Qırımtatar Milliy Meclisiniñ vekilleri – Meclis reisi Refat Çubarov ve Meclis azası Riza Şevkiyev ziyaret ettiler.

“Balalığım Çohrağı” dersligi ve “Çöl’e s’evnip” edebiyat cıyıntığını “Azaq yunanları: urumlar ve rumeyler” cemaat teşkilâtı “Azaq yunanlarınıñ tillerini saqlayıq: urum tilini beraber ögreneyik” leyhası çerçivesinde meydanğa ketirdi.

Taqdim etüv esnasında müdirler birinci oquv-metodika kompleksiniñ yaratılmasınıñ esas hususiyetleri ve malümat toplavnıñ pek qıyın şartları aqqında tarif ettiler. Donetsk vilâyetinde (Mariupol merkezinen) urum ve rumeylerniñ bütün 76 toplu yaşağan yerleri Rusiye tarafından işğal etilgen. Bunıñ neticesinde bir çoq insan elâk oldı, mecburiy köçürüv, medeniy degerliklerniñ ğayıp oluvı ve hırsızlanuvı yüz berdi, cebedeki meskün yerler ise yoq etildi. Urum tilinde laf etkenlerniñ çoqusı – esli-başlı insanlar – işğal etilgen topraqlarda qala.

Müelliflerniñ aytqanlarına köre, oquv kompleksiniñ unikal hususiyeti onıñ yañılıqlılığıdır: ilk sefer urum tili içün türk tilleri içün qabul etilgen latin urufatı qullanıldı. Eskiden urum yazısı kiril elifbesine esaslanğan edi, yazma ananesi tek XX asırnıñ ekinci yarısında şekillengen edi, ve yekâne bir normalaştırılğan edebiy til alâ daa yoq.

Kompleks, Avropa tasil standartlarına köre azırlanğan derslik ve iş defterinden ibaret. Neşirlerde urumlarnıñ medeniyeti ve tarihınen tanış etmekten ğayrı, medeniy tolerantlıqnı terbiyelemege yardım etken metinler, resimler, icadiy vazifeler bar.

Derslikniñ tertipçilerinden biri, filologiya ilimleri namzeti, Taras Şevçenko adına KMUniñ türkologiya kafedrasınıñ dotsenti İrına Drığa, tetqiqat gruppası aslında leksikanıñ bir qısmını ğayrıdan tiklemege ya da yaratmağa mecbur olğanını qayd etti:

“Bugün urum tilini A1.1-A2 seviyelerinden yuqarıda ögrenmek imkânsızdır, çünki til saası inkişaf etmegen. Meselâ, tilde “saife”, “edebiyat”, “münderice” kibi qavrayışlar içün sözler yoq, “sufiks”, “yalğama” kibi grammatik kategoriyalarnıñ adları, em de çoqluq şekli yoq. Şunıñ içün urum tili de, qırımtatarca kibi, telüke astında olğan tiller sırasına kire, lâkin kerçekten de telüke altındadır”.

Філологиня Ніярє Шевкієва презентувала літературну добірку «Çöl’e s’evnip», до якої увійшли пісні, прозові та поетичні твори урумською мовою. Тексти, знайдені у виданнях різних періодів, відображають усі діалекти урумської мови, подані з підрядковим перекладом українською, а більшість із них має аудіододаток.

Tilşınas Niyara Şevkiyeva urum tilinde yır, nesir ve şiiriy eserlerni kirsetken “Çölʼe sʼevnip” edebiyat cıyıntığını taqdim etti. Farqlı devirlerdeki neşirlerde tapılğan metinler, ukrayin tiline tercime etilgen urum tiliniñ er bir lehçesini aks ete, ve çoqusında ses ilâveleri bar.

Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarov öz çıqışında urum ve qırımtatar tilleriniñ tildaşlığına diqqat çekti, olar yekâne tarihiy-medeniy müitte – Qırımda şekillendi:

“Eger biz qırımtatar tilini saqlasaq, urum, qaray ve qırımçaq tillerini de saqlarmız. Bu tiller, Qırımnıñ umumiy merkezine saip olğan qomşu tillerdir. Biriniñ canlanuvı, digerleriniñ saqlanması içün şarait yarata”.

Hatırlatamız ki, urumlar ve rumeyler – tarihiy olaraq Qırımda şekillengen, farqlı asıllı Qırım hristianlarını birleştirgen qavmiy toplulıq: yunanlar, gotlar, alanlar, türk halqları ve ilâhre. 1783 senesi Qırım Rusiye tarafından zapt etilgen soñ, qavmiy temizlev başlandı, neticesinde tahminen 19 biñ urum ve rumey zorbalıqnen Azaq bölgesine köçürildi, anda Mariupol ve 21 meskün yerni qurıp, özlerinen beraber Qırım toponimlerini alıp kettiler.

Urumlar ve rumeyler aqqında, olarnıñ tarihı, medeniyeti ve tili aqqında daa çoq malümatnı munasip BAĞLANTIğa basıp, tapmaq mümkün.