Refat Çubarovnıñ “Glavkom” suallerine cevapları

Yarımadadaki vaqialar ve qırımtatarlarnıñ olarğa munasebeti aqqında “Glavkom”nıñ suallerine cevap bergen Meclis reisiniñ birinci muavini, Bütündünya qırımtatarlar kongressiniñ prezidenti Refat Çubarov ikâye ete.

---

– Cenap Çubarov, Prezident Viktor Yanukoviç özüniñ matbuat konferentsiyasında, Qırımda 20 yıl devamında tertipsizlik olıp, topraq sağğa-solğa satıldı ve qırımtatar cemaatçılığına nisbeten siyasiy ayın-oyunlar yapıldı, amma bugün akimiyet bu saada ögge adım attı, dedi. Qırımda 20 yıl siyasiy ayın-oyunlar yapılıp, Yanukoviçniñ kelmesinen qırımtatarlarğa munasebet deñişti, degen fikirnen siz razısıñızmı?

– Kerçekten de, soñki 20 yıl devamında qırımtatarlarnıñ bir çoq ümütleri boşqa çıqtı. Onlarnen yıllar sürgünlikten soñ öz Vatanına qaytqayatqan qırımtatarlarına nisbeten Ukrainada açıq devlet siyaseti alâ bugün bile yoqtır. Ebet, insanlar içün birinci nevbette yerleşüvnen bağlı olğan müim ve aktual meselelerniñ bir qısmı devlet tarafından evel de çezile edi. Amma, Viktor Yanukoviç akimiyetke kelgen soñ devletniñ qırımtatarlarğa munasebeti müsbet tarafqa kesen-kes deñişti, dep şimdilik aytıp olamam. Meselâ, Ukrainanıñ 2011 senesine qırımtatarlarnıñ qaytması ve yerleşmesine Devlet Bücetinde beklenilgen 105-110 million yerine olğanı-olacağı 23 million grivnâ ayırıldı. Ve atta şu qadar az paradan bile Qırım daa iç bir kapik almadı.

– Keçenlerde mında topraq davası bayağı qızğın oldı. Qırım akimiyeti qırımtatarlarğa topraq işğal etkenleri içün basqı etmege azır edi. Soñra akimiyet dialogğa keçken soñ, siz problemanı beraber çezip başladıñız. Topraq damartılarını qanunlaştıruv nasıl kete, bu saada cenap Cartı ile munasebetleriñiz nasıl?

– Aqiqaten de, soñki 7 yıl devamında topraq meseleleri al etilmeden, ep toplandı. Topraq meseleleri Aqmescit ve şeer civarında, bunıñ kibi de Yalta, Aluşta, Sudaq – yani sürgünlikten evel esas ealisini qırımtatarlar teşkil etken yerlerde ayırılacaq damartılarnen bağlı edi. Bu devir zarfında onlarnen öz başına qurulğan qasabalar peyda oldı. Bunı akimiyet “öz başına işğal etüv” dep adlandırsa, qırımtatarlar bularnı “qaytarıp alınğan yer” dep sayalar. Ağımdaki seneniñ başından berli biz Qırım ükümetinen birlikte böyle er bir maalle boyunca laqırdı etip, konkret qarar almağa tırışamız. Qırım Nazirler şurasında Vasiliy Cartınıñ muavinlerinden biri Georgiy Psarevnıñ reberliginde iş gruppası tizildi. Ebet, iş biz beklegenimiz kibi tez yapılmay, lâkin adım-adım tüyümlerni çeze başladıq. Şimdilik, tek Aqmescit ve onıñ etrafında.

– Amma endi Cemilev evel aytqan militsiyanen toqnaşuv keride qaldı degilmi?

– Tekrarlayım, biz daa yolnıñ başındamız. Biz yalıñız bir qaç massivniñ taqdirini al ettik. Yalta, Aluşta ve Sudaq regionlarındaki topraqlarğa atta yaqınlaşmadıq bile. Bu yerlerde topraq meselesini çezmek pek mürekkep olur. Cenübiy yalı boyundaki topraq etrafında bir sıra şahıslar, şu cümleden ukrain siyaseti alanında nufuzlı bir insanlarnıñ menfaatları qapa-qarşı kelecek. Bu insanlar Qırım toprağı peşinden qırımtatar halqınıñ aq-uquqlarını, şu cümleden 67 yıl evelsi quvıp çıqarıldığı yerge olğan aqlarını ğayrıdan tiklemek içün çapqalaylar, dep bellemeyim.
Şunıñ içün de işniñ ketişatı bir çoq sebeplerge bağlı, lâkin topraq meseleleri muzakere etilgende birinci nevbette qaytıp keleyatqan insanlarnıñ menfaatları mıtlaqa köz ögüne alınmalı.

– Qırımtatarlarnıñ bütün gruppalarını idare etkeniñizge eminsiñizmi? Evel Mecliske boysunmağan radikal gruppalar aqqında beyanatlar yapılğan edi. İlle olar topraq içün qattı uruşmaq meramındalar.

– Qırımtatar halqı Qurultay, Milliy Meclis, maalliy meclislerden ibaret saylavlarda belgilengen öz-özüni idare etüvniñ tüzgün bir sistemine maliktir. Demek, qırımtatarlar çetten nezaretke aslı da muhtac degiller. O ya da bu printsipial qararlar qabul etilmeden evel açıq munaqaşalar, fikir paylaşuvlar neticesinde alına.. Tabiiy ki, er angi bir cemiyet kibi, qırımtatarlar arasında da bir de bir meseleniñ çezimine farqlı yanaşqan insanlar, fikirler mevcut. Amma qarar alınğan soñ oña er kes riayet etmeli. Ebet, qarar alınğan soñ da bunıñnen razı olmağan, halqqa hıtap etken insanlar tapıla. Lâkin, Rabbimizge şükürler olsun, bu beyanatlarğa kimse qoltutmay. Bunı Qırım Yuqarı Şurası ve yerli şuralarğa olğan soñki saylavlarnıñ neticeleri de kösterdi. Yani qırımtatarlarnıñ çoqusı Qurultay teklif etken namzetlerge qoltuttı.

– Keçen yılı matem künü arfesinde qırımtatarlar kelecekke ümütnen baqa ediler. Meclis yetekçileri Viktor Yanukoviçnen körüşip, bir çoq vadelerini aldılar. Soñra ise sizlerni Ukraina Prezidenti yanındaki Qırımtatar halqı vekilleri şurasından çıqarıp, ekstremist gruppirovkalarnıñ azalarını kirsettiler. Ya şimdi Prezident ve onıñ memuriyeti ile alâqalarıñıznı tüzete bildiñizmi?

– Siziñ aytqanlarıñıznı biraz tüzeltecem. Şurağa tüşkenlerge biz, noqtai nazarları bizimkinden farqlı olğanına rağmen, ekstremist demeymiz. Laf başqa şeyde. Şuranıñ adına diqqatnen baqıñız: Qırımtatar halqı vekilleriniñ şurası. Demek, qırımtatar halqınen iş tutmağa istegenler halq vekillerini halqnıñ özü seçkenini unutmamaq kerekler. Meselâ, men bütün bir halqnen söyleşüvler alıp barmağa istesem, kendim maña lafetmesi qolay olğan insanlarnı tayinlememek kerekim. Men halqnı devlet ögünde temsil etken insanlarnen qonuşmaq borclum. Şunıñ içün de biz Qırımtatar halqı vekilleri şurasınıñ erkânını şekillendirüv printsipinen razı olmadıq ve öz fikirlerimizni Prezidentke bildirdik.

Ebet, Ukraina Prezidentine özüniñ yanında er angi konsultativ organlarnı meydanğa ketirmek, onıñ içine lâzim dep tanıdığı şahıslarnı kirsetmek uquqına iddiamız yoqtır. Sadece, Qırımtatar halqı vekilleriniñ erkânını şekillendirüv printsipi onıñ maqsadına uyğun olmağanını qayd etmek isteymiz. Bunıñ bir yolu bar: ya şuranıñ adını deñiştirmek kerek, ya da onı şekillendirüvniñ printsiplerini.

– Bıltır küzde siz Prezident Memuriyetinen söyleşüvlerde müsbet deñişmeler bar, degen ediñiz. Şimdi nasıl?

– Biz daima akimiyetnen dialog alıp barmaqnıñ tarafdarlarımız ve öz pozitsiyamıznı Prezidentke Memuriyeti vastasınen yetkizmege tırışamız. Madamki, bir sıra meselelerde közge körüngen kibi deñişmeler yoq eken, şunı tanımaq kerek ki, bizim fikirlerimiz öyle de eşitilmeden qaldı

– Prezident Memuriyetinde Mecliske qarşı olğan ve siziñ pozitsiyañıznıñ Prezidentke yetip barmasına keder etken insanlar kimler ya?

– Konkret bir adlarnı aytmağa istemez edim. Laf başqa şeyde. Ukrainada alâ daa tamır qırımtatar halqına nisbeten bütün bir devlet siyaseti işlenmedi. Albu ki, bu halqnıñ inkâr etilmez aq-uquqları olıp, halq ile bir masa etrafına oturmaq, onıñ qaytuvı, yerleşüvi, uquqlarınıñ ğayrıdan tiklenmesine dair meselelerini muzakere etmek, eki tarafqa da uyğun yollarnı tapmaq zarur. Ve böyle vaziyet devam eter eken Ukrainada pozitsiyaları qırımtatarlarına nisbeten insan ve halq uquqlarınıñ adiy normalarına bile zıt fikirde olğanlar daima tapılır.

– İyül ayında Qırımdan telükeli haberler keldi. Meselâ, Kefege kirişte haç tiklegen kazaklar ve “Berkut” arasındaki toqnaşuvnı alayıq. Siziñ fikrince, bu kazaklarnı kim destekley, bundan kimge fayda?

– Bir kereden şunı qayd etmek isteyim ki, Qırımda er angi diniy temsiller ve belgilerni qoyüvnen, eger olar kilse, cami ve diger muqaddes, aziz yerlerde tiklense, iç bir türlü problem yoqtır. Amma din artında saqlanıp da bütün Qırımnı diniy simvollarnen qaplap almağa tırışqan ayrı şahıslar ve cemaat teşkilâtlarınıñ areketlerini iç qabul etmeymiz. Kefedeki vaqialar ise provokatsiyadır. Em de bu añlaşmamazlıq kazak teşkilâtları ve akimiyet arasında degil de, kazaklar ve Qırımdaki pravoslavlarnıñ diniy merkezi arasındadır. Çünki Qırım Mitropoliti Lazar kazaklarnıñ areketlerini taa haçnı qoymalarından evel qaraladı ve akimiyetniñ haçnı yıqtıruv areketine qoltuttı.

Zanımca böyle aktsiyalar Ukrainanıñ itibarını tüşürmek maqsadınen yapıla. Asılında, Kefede haç tiklevnen bağlı provokatsion adise Lvovda mayıs 9-da olğan adisenen aynı tüs taşımaqtalar. Em anda, em mında insanlar içün ğaye müim degil de, çoqça provokatsiyağa emiyet berildi. Bu Ukraina içün test olaraq, onıñ itibarını tüşürmek areketleridir..

– Böyle bir adise Qırımda olğanınen Rusiye izlerini, rus paralarını ve atta kurort mevsimini Rusiye faydasına bozuv allarını qıdırıp başlaylar. Bugünki vaziyette böyle elementler barmı?

– Men bellesem, siziñ bu sualiñizge tolu cevapnı kömpetent organlar berirler. Amma Kefedeki vaziyetke dair Rusiye sotsiumınıñ izaatlarından bu provokatorlarnıñ artında Moskva ve Kiyev arasında “özgün munasebetler” olğanını istegen rus küçleri turğanı körüne. Meselâ, şu, kendini Pravoslav ekspertler birliginiñ başı, diye tanıtqan Kirill Frolovnı alayıq. Kazaklarnıñ militsiyanen toqnaşuvından soñ o, bütün Qırımnı haçlarğa toldurmaq kerek, dep ayttı. Böyle beyannamelerden kelip çıqa ki, Qırımnıñ kazak teşkilâtlarına rusiyeli siyasetçiler qoltutalar.

– Diger taraftan akimiyet qırımtatarlarğa zil tutıp, pravoslavlarğa haç qoymağa bermey, degen laflar da yañğıramaqta. Qırımnıñ ealisi böyle ğayelerni maqulleymi?

– Yoq, bazı bir insanlar er şeyni baştan ayaqqa çevirmek isteyler. Qırımda iç kimse kilseler qurucılığı içün topraq ayırılmasına qarşı çıqmay, eger musulmanlar, yeudiy ve rum katolikleri, katoliklerniñ aqları bozulmasa. Buña baqmadan bazı bir allar, bir çoq qızğın munaqaşalar neticesinde olsa da, meselâ Aqmescitte Büyük cami ve sinagoga qurudcılığı içün yer ayıruv, müsbet çezildi.

Şunı da tanımaq kerek ki, pravoslavlar kilse ve diger ibadethaneleriniñ qurucılığı içün topraq aluv meselesinde iç zorluq çekmediler. Meseleni bir taraflı, yani tek bir tarafnıñ menfaatları esapqa alınğanı, diger tarafnıñki ise aqsımlanğanı alda, çezmek areketleri yapılğanda problem çıqa.

Aydıñız, diger konfessiyalarğa qaytayıq. Meselâ, daa tünevin Aqyar şeer şurasınıñ deputatları şeerniñ katolik cemiyetine şimdi “Drujba” kinoteatri olaraq qullanılğan evelki kostöl binasını, qaytaruv boyunca arizalarını red ettiler. Böyle qarar iç bir qalıpqa sığmağan edepsizliktir, çünki Ukrainanıñ qanunları boyunca diniy cemiyetlerge olarnıñ evelki diniy ibadethaneleri qaytarılması lâzim. .

– Vasiliy Cartınıñ kazaklarnen bağlı adiselerge munasebetine nasıl qıymet kesesiñiz?

– Mezkür vaziyette akimiyetniñ areketleri öz vaqtında, qanunğa muvafıq yapıldı.

– Siziñ fikrince, Cartı ağır hasta, degen haberni darqatmaq kimge elverişli? Qırım siyasetçileri bunı nasıl qabul eteler?

– Er bir insannıñ ayatı Yüce Rabbimizniñ elindedir. Teessüf ki, bugünde-bugün siyasette öyle bir vaziyet meydanğa keldi ki, bazı birleri küreş qızğınlığında öz muhaliflerine nisbeten ahlâq normalarını atlap keçeler, bu ise cemiyetniñ alçaq medeniy seviyesinden delâlet bermekte.

Maqsadğa taba emin ıntılğan siyasetçi olğan Vasiliy Cartınıñ em tarafdarldarı, em muhalifleri bar ebet. Lâkin o, öz fikirlerini açıqtan-açıq bildirgeninden ğayrı mevcut problemlerge farqlı fikirde olğanlarnen de söyleşmege azır olğanını kimse inkâr etip olamaz. Cartınen beraber Qırım ve qırımtatar halqı inkişafınıñ meselelerini muzakere etken insan olaraq . şunı da qayd etmek ister edim ki, o er kesni diñley ve eger de kimniñdir fikrinen razı olmasa, öz delillerini açıq söyley ya da beraberlikte uyğun bir qararğa kelmekni teklif ete. Bunıñnen Qırım Nazirler şurasınıñ reisi olğan Vasiliy Cartı Qırımnıñ inkişafı oğrunda büyük ğayret köstermekte. Qabul etilgen bir çoq qararlarnıñ edasını şahsen közetkeni onıñ öz işini daima mükemmelleştirgeninden delâlet bere. Ebet, eskicesine çalışmağa alışqanlar içün böyle rehber biraz qolaysız olıp körünebilir. Biz ise oña sağlıq ve tezce tüzelmesini tileymiz.

– Uqukqoruyıclar keçenlerde sabıq prezident Meşkovnı Qırımdan qaba sürette quvıp çıqardılar. Ne deysiñiz, kazaklarnıñ faalleşkeni ve sabıq qırımlı separatçınıñ kelmesi arasında bağ barmı? Ne içün o ille şimdi keldi Qırımğa?

– Bilesiñizmi, men Meşkovnıñ ziyaretine bu qadar emiyet bermez edim. Siyasiy noqtai nazardan Meşkov artıq iç bir kimse degil. Lâkin, bazı bir rusiyeli siyasetçiler vaziyetni bozmaq ve kelecekte Qırımda öz areketlerine şarait yaratmağa istegenlerini de körmemek olmaz. Olar qolları astında bulunğan er angi usuldan qullanalar. Kim bilsin, belki Meşkov da tam zamanında böyle usul sıfatında kerek olğandır. Onıñ mında konferentsiya ve körüşüvlerdeki saçmalavları halqara munasebetlerniñ iç bir qaidesine uymay. Yabancı özüni başqa memlekette böyle şekilde alıp baramaz. Onıñ bazı areketleri qanunğa zıt oldı. Ukraina Meşkovnı sadece sıñırlarından çıqarıp, oña nisbeten merhametli yanaştı.

– Böyle adiseler Prezident Yanukoviç yanında yüz bergeni pek taacüplidir, Evel atta Ukraina Telükesizlik hızmeti Qırımdaki radikal rus teşkilâtları Moskvadan maliyeviy destek alğanlarına köz yumğanını Cemilev de aytqan edi.

– Meşkov özüni pek edepsiz alıp bardı. Buña köz yumulğanını cemaatçılıq añlamaz edi. Meşkov adden aştı. Şunıñ içün de, Ukraina akimiyeti başında kim turğanından qatiy nazar, bu saada yekâne doğru qarar onı çıqarmaqtır.

– Siziñ fikriñizce Qırımda ayırılma ceryanı pek öyle telükelimi ya da bu sadece informatsion bir perdemi? Meşkov ve kazaklar artından daa da ciddiy adiseler başlanmazmı?

– Qırımda ve Ukrainada ayırılmaq keyfleriniñ kerginleşmesi neticede Avropadan uzaqlaştırıp, Rusiyeniñ siyasiy-arbiy dairesine kirsetir.
Qırımtatarlar Ukrainanıñ Avropa inkişafınıñ tarafdarlarıdırlar. Ebet, Ukraina miqyasında sayımıznıñ ğayet azlığından dolayı Ukrainanıñ Avropa Birligi ve NATO taba ilerilegenine kardinal şekilde tesir etmege imkânımız yoqtır, biz sadece böyle ceryanlarğa qoltutabilemiz. Qırımtatarlar Ukraina Avropa Birliginiñ azası olğanını istey. Çünki biz pek yahşı añlaymız ki, cemiyet demokratlaşmadan aq-uquqlarımıznıñ ğayrıdan tiklenmesine ümüt etip olamamız. Lâkin bunıñ içün bizni, ayrı siyasetçiler yapqanı kibi, qomşularımıznen ve şu cümleden Rusiyenen eyiqomşulıq alâqalarına qarşı dep köstermek yañlıştır. Müimi, Ukrainanıñ Avropa Birligine ıntılması qomşulıq bozulmasına sebepçi olmasın.

– Yerli saylavlar qarışıq sistema qırımtatarlarnıñ pozitsiyalarına zarar ketirgenini kösterdi. Parlament saylavlarında qarışıq sistema boyunca iştirak etmek strategiyasını endi işlep çıqtıñızmı?

– Demokratiyanıñ adiy normaları devletni idare etüvde em siyasiy, em milliy, em diniy ya da daa diger belgiler boyunca birleşken bütün cemiyet vekilleriniñ iştirakini közde tuta. Yani, devletni idare etüv organlarında, şu cümleden qanunâratıcılıq ve vekâletli organlarında ukrain cemiyetiniñ bütün vekilleri ne qadar çoqça taqdim etilseler, şunıñ qadar muvafaqiyetli inkişaf eter. Şunıñ içün de siziñ ibareñizni qullanacaq olsaq, qarışıq sistema yalıñız qırımtatarlarına zarar ketirmey. Bunıñnen kene artqa, 2002 senesine qaytqan olurmız. Bundan da ğayrı, qarışıq sistema majoritar okruglarda akimiyet namzetleriniñ ğalebesini teminler. Memuriy resursnıñ tesiri ep artmaqta.

Ukrainanıñ demokratik inkişafı içün açıq cedvelleri olğan proportsional sistemanı qaldırmaq kerek ki saylavcılar özleri cedvelde namzetlerniñ tertibini közetsinler. Añlaşıla ki, biz saylav sistemanıñ nasıl olğanından qatiy nazar saylavlarda iştirak etecekmiz. Ukrainanıñ demokratik inkişafını ögge sürgen siyasiy küçler kene bizimle olacaqlarına şübemiz yoqtır.

– Ve, birinci nevbette, ebet “Batkivşçina”?

– Añlağanıñızğa köre, demokratik alanda siyasiy küçler pek çoq. Yazıqlar olsun ki, olarnıñ birleşmesine ümüt etmek zor. Zanımca, saylavlarğa ayrı-ayrı qatılacaq partiyalar arasından seçip almaq biz içün qolay olmaz.

Vitaliy Çervonenko, “Glavkom”