Qırımda Halqara PEN klub Ural-Altay PEN merkezleri ağlarınıñ halqara konferentsiyası olıp keçti

18 – 19 iyün künleri Qırımda Uyğur PEN klubı teşkil etken Halqara PEN klub Ural-Altay PEN merkezleri ağlarınıñ “Edebiy tercime ve milliy cemiyetler – insannıñ regionda til uquqı” mevzusında IV halqara konferentsiyası ötkerildi.

Onıñ işinde Halqara PEN klub reisi cenap Con Ralston Soul, Halqara PEN klub kâtibi Göri Takeaki ve Halqara PEN klub Ural-Altay PEN merkezleri ağlarınıñ terkibindeki 11 milliy PEN merkezlerniñ vekilleri iştirak ettiler.

Halqara konferentsiyanı Uyğun PEN merkeziniñ prezidenti Hayser Abdurasul Ozgun ve Yapon PEN merkezi ofisiniñ direktorı İde Tsutomu alıp bardılar.

Qırımtatar yazıcılar birliginiñ azaları Halqara konferentsiyada musafir sıfatında iştirak ettiler.

Halqara PEN klub Ural-Altay PEN merkezleri ağlarınıñ IV Halqara konferentsiyasınıñ Qırımda keçirilmesine yardım etken Qırımtatar halqınıñ Meclisini konferentsiyada Meclisniñ informatsion siyaset ve cemaat teşkilâtlarınen ayaqalalar idaresiniñ başı Şevket Qaybullayev, Meclis Kâtibiyetiniñ başı Zair Smedlâyev ve tışqı alâqalar bölüginiñ müdiri Ali Hamzin temsil ettiler.

Halqara konferentsiyanıñ tantanalı açılışı ve birinci iş künü Devlet Saray tarih-mimarlıq komplesiniñ içinde yerleşken “Larişes” Qırım tarihı müzeyiniñ binasında keçti.

Halqara konferentsiyanıñ iştirakçilerini Halqara PEN klub prezidenti Con Ralston Soul, Qırımtatar halqı Meclisiniñ reisi , Ukraina halq deputatı Mustafa Cemilev ve Bütündünya qırımtatarlar kongressiniñ Prezidenti, Qırım Yuqarı Şurasınıñ deputatı Refat Çubarov selâmladılar.

Şu künniñ özünde maruzalarnen Halqara PEN klub Prezidenti Con Ralston Soul (Kanada), Halqara PEN klub kâtibi Göri Takeaki (Yaponiya), Merkeziy Asiya PEN klub Prezidenti, stsenariyci ve kinorejissör Dalmira Tilepbergenova (Qırğızstan), Koreya PEN klub Prezidenti, belli köreys şairi LEYE Gil-Von (Koreya), Tatar Pen klub kâtibi Ahat Müşinski (Rusiye), Uyğur PEN merkeziniñ direktorı Hayser Abdurasul Ozgun (İsveçre), Finlândiya PEN merkez Prezidenti Jarko Tonti (Finlândiya), Vaşingtonda Radio Free Asia (RFA) uyğur muarririyetiniñ müdiri Dulkun Kamberi (AQŞ) ve digerleri çıqışta bulundılar.

Konferentsiyanıñ resmiy qısmından soñ delegatlar Devlet Saray kompleksinen tanış olıp, türk dünyasınıñ büyük mütefekkiri İsmail Gaspralı qabirini ziyaret ettiler. Tenefüs vaqtında ise konferentsiya iştirakçileri ögünde “Qırım” folklor ansambliniñ artistleri milliy yır ve oyunlarnı icra ettiler.

19 iyün künü Halqara konferentsiya öz işini Aqmescitte “Moskva” muşavereler salonında devam etti. O künü tillerara müitte ana tilleri inkişafınıñ vaziyeti ve istiqballerine, eyedbiy tercime vastasınen halqlarnıñ biri-birilerini añlamaları zaruriyetine dair meseleler boyunca maruzalar diñlendi ve muzakere etildi.

Çıqışta bulunğanlarnıñ çoqusı şunı qayd ettiler ki, tamır halqlarnıñ öz tillerinden qullanmaları içün imkân yoq, devlet de tamır halqlarnıñ tillerine nisbeten musaviy siyasette bulunmay, milliy matbuat vastalarınıñ inkişafına, milliy tasil mekteplerine destek bermey.

Temsil ettigi halqlarınıñ vaziyetini talil eterken, çıqışta bulunğanlar devletler tamır halqlar ve milliy azlıqlarnıñ til uquqları saasında halqara uquq normalarına riayet etmek kerekligini urğuladılar.

Tavriya Milliy Universiteti Qırımtatar ve şarq filologiyası fakulteti qırımtatar edebiyatı kafedrasınıñ müdiri Şevket Yunusov konferentsiyada taqdim etken “Qırımtatar halqı tasiliniñ problemleri aqqında” maruzasında qırımtatar tiliniñ vaziyeti esapqa alınmağan ve onıñ ğayrıdan tiklev boyunca acele çareler körülmegen Ukraina tasil sistemasınıñ islâatı şaraitinde qırımtatarlarnıñ tili assimilâtsiya telükesi altında qalacaq, dep qayd etti.

Şevket Yunusovnıñ bildirgenine köre Qırımda ancaq 15 milliy mektep açılması bu ciddiy meseleni çezip olamaz, çünki qırımtatar talebeleriniñ episini qavramay.

Öz maruzasında Şevket Yunusov “Maarifçi” qırımtatar tasil hadimleri birleşmesiniñ qırımtatar tilinde tasilni ğayrıdan tiklev oğrunda çeşçit halqara vaquf ve teşkilâtlarnen işbirlikte köstergen faaliyeti aqqında da ayttı.

“Qırım” gazetasınıñ baş muarriri Bekir Mamutov qırımtatar tilinde neşirlerniñ vaziyetinde toqtaldı. Onıñ aytqanına köre, bu vaziyetke ğayet acınıqlı dep qıymet kesmeli, çünki bugünde-bugün eki qırımtatar gazetleriniñ birisi “Yañı dünya” aftada 1 kere, “Qırım” ise – 2 kere çıqıp, 1883 senesinden 1918 yılına qadar çıqqan İ. Gasprinskiyniñ “Terciman”ınen iç teñeşip olamaylar.

Qırımtatar yazıcılar birliginiñ kâtibi, “Yıldız” mecmuasınıñ baş muarriri Dilâver Osmanov konferentsiya iştirakçilerine qırımtatar edebiyatınıñ bugünki vaziyeti aqqında aytırken, qırımtatar edebiyatına genç edipler ana tilini zayıf bilmeleri sebebinden qoşulması mürekkep olsa, qırımtatar yazıcılar birligi yaş şair ve yazıcılarnı celp etmek içün imkânı olduqça areket etkenini qayd etti.

Halqara PEN klub Ural-Altay PEN merkezleri ağlarınıñ halqara konferentsiyasınıñ neticelerine yekün çekilgende iştirakçilerge kün evel teklif olunğan vesiqalarnıñ leyhaları boyunca fikir paylaşılıp, muzakereden soñ konferentsiyanıñ resmiy vesiqaları olaraq qabul etildiler.

Halqara konferentsiya iştirakçileri maqullegen eki qararnıñ birisi qırımtatar tiliniñ vaziyetine dair 9 maddeden ibaret mahsus qarardır.

Halqara PEN klub Prezidenti cenap Con Ralston Soul qayd etkeni kibi, qırımtatar tili boyunca qabul etilgen qarar cemi milliy PEN merkezlerine yollanılacaq ki, 2012 senesi oktâbr ayında Seulda ötkerilecek PEN merkezler halqara kongressinde ayrıca qarur şeklinde qabul etilsin.