Professor REDDAVEY: «Qırımtatarlar musadere etilgen öz topraqları ve diger mal-mülkleri içün ödeme talap etmege aqlıdırlar»

19 Mayıs 2012

Mayıs 18 künü Bütünqırım matem mitinginde qırımtatarlarnıñ yaqın dostu, Corc Vaşington universiteti siyasetşınaslıq professorı Piter REDDAVEY çıqışta bulundı.

Bu insannıñ ğayreti ve areketleri sayesinde 1976 senesi Amsterdamda “Taşkent mahkemesi” kitabı neşir etilip, bütün dünya qırımtatar halqınıñ facialı taqdiri ve milliy areket küreşçilerine nisbeten yapılğan aqsızlıq aqqında bildi, dep tanıttı professornı mitingniñ alıp barıcısı Refat Çubarov.

“Ürmetli Mustafa ağa, sayığılı hanım ve bey efendiler, qırımtatar halqınıñ vekilleri! Mustafa Cemilev meni halqıñıznıñ Qırımdan 68 sene evelsi sürgün etilgenine bağışlanğan matem mitinginde iştirak etmek içün davet etmesi menim içün büyük şereftir.

Daa yaş olğanımda men siziñ Orta Asiyada sürgünlikten Qırımğa qaytmaq içün başlağan milliy areketiñiz aqqında birinci kere eşitip, meraqlanğan ve ğayet tesirlengen edim. O zaman İngilterede yaşay(şimdi Amerikada Vaşington civarında yaşayım) ve Londra universitetinde lektsiyalar oquy edim. Bahtqa qarşı belli aftalıq “TheObserver” gazetasınıñ muarririni menim maqalemni basmasını qandıra bildim. Maqale 1969 senesi mart 30 künü birinci saifede çıqtı ve ilk defa ğarp oquyıcılarını siziñ areketiñizniñ tarihınen tanış etti. Maqale yanındaki eki fotoresimde militsiya Çırçıqta siziñ tınç numayışıñıznı quvalağanı tasvirlengen edi. Maqalem içün malzeme olaraq daa yaqında elime keçken bir vesiqanı işlettim. Bu Qırımtatarlarnıñ Moskvadaki daimiy vekilleriniñ 82-nci informatsiyası edi. Vekillerden birisi onı rusiyeli uquqqoruyıcılarğa bergen, olar ise öz nevbetinde Moskvadan Londrağa yollağanlar.

Soñundan men siziñ halqıñıznıñ cesür areketi aqqında daa bir qaç maqale, bunıñ kibi de kitaplarımda ayrıca bölüklerni de bastırdım. Men siziñ tarihçıñız, Amerikağa kelgen Ayşe Seytmuratovanen de tanış oldım ve o maña maqalelerni yazuvımda yardım etti. Bugün onı yanımızda körgenimden pek memnünim.

Al-azırda men emekli professorım ve endi hatırlavlarımnı yazmağa başladım. Olarda siziñ mürekkep, bazıda feciy, amma aynı zamanda HH asırnıñ ilham berici tarihıñız hususında da fikir yürsetilecek. Tarihçı ve siyasetşınas olaraq men soñki 30 yıl içinde kommunist rejimi devrindeki vaziyetiñizni pek yahşı bilem. Qısqa müddetli ziyaretim devamında halqıñıznıñ vekillerinen körüşmek içün Qırımda daa bir qaç kün olıp, siziñ meseleleriñiz, yutuq ve ağımdaki işleriñiznen tanışmaq niyetindem.

Siziñ tarihıñıznı ögrengenimde meni eñ ziyade tesirlendirgeni şu oldı ki, siyasiy soyqırımğa oğratılğanıñız aqibetinde on biñlernen suçsız, günasız insanlarıñıznı ğayıp etkeniñizge baqmadan, kene de zorbalıqsız siyasetni kütesiñiz ve tınç küreş alıp barasıñız. Bu büyük yutuq, qaramanlıqtır. Yani tarihçı ve uquqqoruyıcı Lüdmila Alekseyeva aytqanı kibi degerligiñizdir. Aqsımlanuv şaraitinde bile milliy mağrurlıqqa berilmeden yanıñızdaki insanlarğa nisbeten sabır-taqatnen davranğanıñız sayğı-ürmetke lâyıqtır. Bu çizgiler tek meşur insanlarğa, öz arqadaşlarına ibret olğan insanlarğa aittir.

Aynı şu çizgiler sizge soñki 22 yıl içinde Qırımda yaşayışnı tsifirden başlap, ilerilegen qırımtatar cemiyetini qurmağa imkân berdi. Ebet siz pek çoq qıyınlıqlar ve manialarğa rastkeldiñiz. 265000 qırımtatarları Qırımda yaşasalar, daa eñ azda 100000 alâ daa Özbekistanda ve diger sabıq sovet cumhuriyetindeler. Kelecekte siziñ işiñin pek çoq, Qırımda sovet devrinde yoq etilgen medeniyetiñizni ğayrıdan tiklemek zorundasıñız. Siz öz kütüphane ve diger medeniy em diniy institutlarıñıznı, milliy tasiliñizni ğayrıdan tiklemek, qartlarğa munasip şarait yaratmaq, musadere etilgen topraqlarıñız, evleriñiz ve mülküñiz içün ödeme talap etmek kereksiñiz.

Siz rastkelgen problemler arasında Qırım ve Ukraina ükümetleri tarafından yardım körmegeniñiz de bar. Halqara institutlar da sizge keregi kibi yardım etip olamaylar. Bundan da ğayrı Rusiyede ve Qırımdaki rus milletçileri Qırımnı Ukrainadan Rusiyege keçirmek boyunca fesat çıqaralar.
Böylet şaraitlerde, zanımca, siziñ yetekçileriñiz ikmetli bir siyaset alıp baralar. Halq olaraq siz Ukrainanıñ territorial bütünligine qoltutasıñız.

Siziñ liderleriñiz Ukraina, Rusiye ve dünyanıñ medeniyetli insanlarına muracaat etip, qırımtatarlarğa nisbeten öz vazifesini becermesi içün Ukrainağa tesir etmelerini rica eteler. Çünki Ukraina bu hususta bir sıra halqara añlaşmalarnı imzalağandır. Belki siziñ vaziyetiñizni tüzetüvde kerçekten de vekilleriñiz teklif etkeni kibi Qırımtatar halqınıñ aqlarını ğayrıdan tiklev boyunca Avropa Birligi ve BMT kibi halqara teşkilâtlarnıñ qoltutuvında keçirilecek forum bir siltem ola bilir. Öz tarafımdan men de bu ğayeni AQŞda da ögge sürmek içün elimden kelgenini yaparım.

Bunıñnen sözümni bitirem. Biliñ ki, men sizlernen beraber 70 yıl evel elâk olğan yaqınlarıñız içün yanam ve Qırımda elde etken yeñişleriñizge ayretlenem. Eminim ki, siziñ o merhum yaqınlarıñız da sağ olsaydılar bunı öz közlerinen körip quvanır ediler.

Sağ oluñız Mustafa ağa, köstergen cesürligiñiz içün . Men ömürimdeki bu müim vaqianı iç unutmam. Sizge ve Siziñ halqıñızğa tuvğan yeriñizde bahtlı kelecekni qurmañıznı tileyim” – dedi Corc Vaşington universiteti siyasetşınaslıq professorı Piter REDDAVEY