Nariman Celâlnıñ Jenevadaki çıqışı (metin)

14 Oktâbr 2024

Orta küz ayınıñ 14-nde, Bazarertesi künü, Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisiniñ birinci muavini Nariman Celâl, Parlamentlerarası birlikniñ 149-ıncı Assambleyası devamında 12+ gruppasınıñ oturışında çıqışta bulundı.

Meclis eyyetleriniñ ürmetli azaları.

Sevgili dostlar!

Üç ay evelsi men üç yıllıq Rusiye esirliginden azat etildim.

İşğalniñ ilk künlerinden başlap Rusiye akimiyeti insan aqlarını sistematik şekilde boza edi.

Azatlıq ve şahsiy tutuqsuzlıq, fikir bildirüv serbestligi, barışıq toplaşuv ve birleşüv serbestligi, adaletli makeme aqqınıñ sıñırlanması işğal etilgen ukrain topraqları içün has oldı.

10 yıldır Qırımda Ukraina vatandaşlarına qarşı muntazam sürette tintüv, apiske aluv ve taqip etüv, zorbalıqnen ğayıp etüv, işkence ve sert yanaşuvlar keçirile.

Al-azırda esirlikte 218 qırım siyasiy mabüsi qala, olardan 132-si — qırımtatar halqınıñ vekilleri. Bu, işğalli memuriyetniñ hususan tamır halqını taqip etkenini köstere. Ukraina tamır halqınıñ temsil organı – Qırımtatar Milliy Meclisiniñ faaliyeti yasaq etildi.

Halqara makemelerniñ bu faktlarnı tanıması pek müimdir.

Avropa insan aqları makemesi “Ukraina Rusiyege qarşı” davasınıñ soñki qararında vaqtınca işğal etilgen Qırımda insan aqları bozulğanını qayd etti.

Men ve pek çoq başqa jurnalist ve cemaat faacilleri bu bozuvlarnı qayd etip, haber ete edik.

Rusiye işğalli akimiyeti tarafından siyasiy sebeplerden qanunsız taqip etilüv neticesinde birisini qanunsız apiske aldılar, birisini işğal etilgen Qırımdan çıqmağa mecbur ettiler.

Lâkin işğalli akimiyet kerçek areketler içün qabaatlatmağa red ete, ve iç olmağan cinayetlerni uydura. Böyleliknen, men apiske alındım ve Qırımnıñ Rusiye işğaline qarşı çıqqanım içün degil de, diversiya yapqanım içün qabaatlandım.

2021 senesi berim ayında mennen beraber tutulğan dört adam işkencege oğradı. Olarnı urdılar, elektriknen azapladılar, özlerini ve balalarını öldürmege qorquzdılar.

Sıq-sıq taqipler qoranta miqyasında ola. Rusiyede siyasiy mabüs Riza Ömerov, onıñ babası ve aqayı tutula. Seitumerlerniñ qorantasından üç oğlu tutuldı.

Qanunsızlıq taqiqat ve makemelernen sıñırlanmay. Apishanede de aq-uquqlarnıñ yerine ketirilmesi sıq-sıq imkânsız ola.

Tibbiy yardımnı almaq pek qıyın.

İrına Danılovıçnıñ eşitüv organlarınen ciddiy meseleleri, nevrologik hastalıqları ve aqıl-beyniniñ zarar körmesi bar.

Amet Süleymanovnıñ acele yürek ameliyatına ihtiyacı bar.

Tofik Abdulgaziyevniñ alı kritik. Onıñ bir sıra ağır hastalıqları bar edi. Amma makeme, qanuniy sebepler olsa da, onı azat etmege üküm çıqarmadı.

Eki qırım siyasiy mabüsi Cemil Ğafarov ve Kostântın Şırinğ Rusiye apishanelerinde elâk oldılar. Keçenlerde jurnalist Viktoriya Roşçına elâk olğanı aqqında haber peyda oldı.

Rusiyeniñ tolu miqyaslı istilâsı başlağan soñ işğal etilgen Qırımda insan aqları vaziyeti fenalaştı. Zulumlarnıñ sayısı arttı.

İşğal etilgen Qırım, Herson ve Zaporjjâ vilâyetlerinden kelgen vatandaş reineleri, siyasiy mabüsler, arbiy esirler ve balalarnı etap etüv noqtası oldı.

Rusiye, halqara gumanitar uquqnı bozıp, Qırım sakinlerini öz silâlı quvetlerine qanunsız çağırta.

2022 senesiniñ başında Rusiye parlamenti “Rusiye silâlı quvetleriniñ itibardan tüşürilmesi” ve “sahte haberlerniñ darqatıluvı” sebebinden muhalifetni bastırmaq içün yañı sıñırlav qanunını qabul etti. Bu qanunlar Qırımğa pek tesir ete.

İşğal etilgen Qırımda eñ az 913 insan memuriy mesüliyetke çekildi, 9 kişi ise yalıñız Ukrainağa qol tutqanları içün cinaiy mesüliyetke çekildi.

Orta küz ayınıñ başında AŞPAnıñ “Rusiye Federatsiyasınıñ Ukrainağa qarşı tecavuzı neticesinde ğayıp olğanlar, arbiy esirler ve esir alınğan vatandaşlar” rezolütsiyası qabul etildi.

Rezolütsiyada qayd etilgenine köre, aman-aman 66 biñ arbiy hızmetçi ve vatandaş ğayıp olğan ya da esir alınğan olaraq qayd etildi. Olarnıñ sayısı arbiylerden daa çoq.

İşğal etilgen topraqlardaki Ukraina vatandaşlarını siyasiy repressiyalardan qorçalamaq ve olarnıñ azat etilüvine irişmek içün ğayretlerni birleştirmek pek müimdir.

Halqara teşkilâtlar Rusiyege halqara gumanitar uquqnıñ qaidelerine riayet etmege mecbur etmek içün basqını arttırmalılar.

Fırsattan faydalanıp, sizni 2024 senesi orta küz ayınıñ 24-nde Rığada keçirilecek Üçünci Qırım Halqara platformasınıñ parlament sammitinde iştirak etmege davet etem.

Diqqatıñız içün sağ oluñız.