Nariman Celâlnıñ «CRIMEA GLOBAL» halqara konferentsiyasında çıqışı

21 Noyabr 2024

_{Foto: Suspilne Qırım}

Kıyivde boş aynıñ 21-22. künleri «Crimea Global. Understanding Ukraine through the South» ekinci halqara konferentsiyası olıp keçe. Anda Afrika, Asiya ve Latin Amerika memleketlerinden mütehassıslar toplaşıp, zemaneviy çağıruvlarnı ve Ukrainanen işbirlik perspektivalarını muzakere eteler.

Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisiniñ birinci muavini Nariman Celâl konferentsiyanıñ birinci kününde iştirak etti.

Men qırım jurnalisti ve siyasiy faaci, Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisiniñ birinci muavini olam. Men Rusiye apishanesinde aman-aman üç yıl keçirdim, çünki Qırımnıñ Rusiye işğaline qarşı çıqqan edim. Beş ay evelsi me azat etildim.

2014 senesi Ukraina vatandaşları, şu cümleden tamır qırımtatar halqı, Kremlniñ avtoritar repressiv rejiminiñ reberleri oldı. Olarnıñ çoqusı Rusiyeniñ Ukraina topraq bütünligi ve suverenitetini qorçalamaq içün yapqan cinaiy areketlerine qarşı çıqtı.

2014 senesi kiçik aynıñ 26-nda Qırımtatar Milliy Meclisiniñ çağırışınen Qırım parlamentiniñ binası ögünde tahminen 15 biñ qırımtatar ve ukrainalı toplaştı. Qırımnıñ işğalini bir künge sozıp, Rusiyeni açıqtan-açıq cinaiy areketlerge yol bermege mecbur etkenler.

Rusiye akimiyeti sert repressiyalarnı başlattı: insanlarnı alıp qaça, qırımtatar milliy areketiniñ liderlerine Qırımğa kiriş yasaq ete, cemaat faalcilerini qıdırmağa ve apiske ala, jurnalistlerni taqip ete, cemaat tedbirleriniñ keçirilmesini yasaq ete.

İşğal etilgen ukrain topraqları içün endi on birinci yıl devamında azatlıq ve şahsiy toqunılmazlıq, fikir bildirüv serbestligi, barışıq toplaşuv ve birleşüv serbestligi, adaletli makeme aqqı bozulması ve sıñırlanması has oldı. Qırımnıñ pek çoq jurnalisti ve cemaat faalcisi bu bozuvlarnı qayd etip, haber etti.

Rusiye işğalli akimiyetiniñ qanunsız siyasiy taqipleri neticesinde olarnıñ bir qısmı qanunsız olaraq apiske alındı, bir qısmı işğal etilgen Qırımnı terk etmege mecbur oldı.

2021 senesi berim ayında apiske alınğanıma qadar Qırımda qaldım. Meni ve eki dostum Asan ve Aziz Ahtemovğa uydurılğan cinaiy dava boyunca üküm çıqardılar. Meni 17 yılğa üküm ettiler.

Siyasiy mabüslerniñ ayatında olğan pek çoq sınavlarnı şahsen özüm yaşadım. Azıqsızlıq, tıbbiy yardımnıñ yoqluğı, apishanede maneviy ve bedeniy aşağılanuv ve zorbalıq. Ve, elbette, adaletsizlikniñ duyğusı. Taqiqat ve makeme esnasında bütün bu yalanlarğa dayanmaq, belki de, menim içün eñ ağır sınav edi.

Taqiqatçılar, prokuror ve makemeci evelden belli olğan ükümni çıqaracaqlarını bilip, cinaiy dava malümatlarını uyduralar. Siyasiy davalarnıñ adaletnen iç bir alâqası yoq. İç bir türlü raqipligi yoq. Makemeci qanunnı bozıp, qabaatlayıcı taraf ola. Qanunsızlıq taqiqat ve makemelernen sıñırlanmay.

Apishanede de aqlarıñıznı qorçalamaq içün imkânlar sıq-sıq yoq. Aqmescitteki taqiqat izolâtorında meni ve balqa mabüslerni köteklediler, aqaretlediler, Rusiye gimnini ögrenmege ve aytmağa mecbur ettiler. Yataqqa oturmağa yasaq ettiler, bu sebepten kündüz çoqusı vaqıtları ayaq üstünde qalmağa mecbur edik.

Amma siyasiy mabüslerniñ çoqusı, maña şahsen aytqanları kibi, daa beter munasebetler ve işkencege oğradı. 2021 senesi berim ayında mennen beraber tutulğan dört adamnı işkencege oğrattılar. Olarnı qattı urğanlar, elektriknen urğanlar, olarnı ve balalarını öldürmege qorquzğanlar.

Apishanede Herson vilâyetinden kelgen ukrainalı adamnen tanıştım. O, işğalli akimiyet tarafından cinayet yapqanını itiraf etmesi içün onıñ apayını işkencege oğratqanlarını ayttı. Diger ukrainalı, onı ve başqa mabüslerni muntazam sürette urğanlarını ve soñra atışqa çıqarğanlarını ayttı. Amma azapçılar başları yanında ateş açtılar ve küldiler. Olar içün bu bir eglence edi. Böyle bir sertlik siyasiy mabüslerniñ çoqusına, esir alınğan vatandaşlarğa ve arbiy esirlerge nisbeten qullanıla.

Rusiyeniñ apishanelerinde sert yanaşuvnıñ ayrı bir çeşiti – kerekli tibbiy yardımnıñ berilmemesidir. Qırımdan Krasnoyarsk apishanesine ketken yolda pek hastalandım, amma tibbiy yardım almadım. Ömür arqadaşımnıñ bergeni bütün ilâclar menim elimden alındı. Vücudım hastalıqnen öz başına küreşmege mecbur oldı.

Bu sene fevral ayında apishanede ağır hastalıqqa oğradım. Bütün kün men ve qomşum ekimniñ çağırılmasını rica ettik. Amma bunı kimse yapmadı. Yatmağa bile izin bermediler. Yorğunlıqtan yerge yattım.

İrіna Danılovıçnıñ eşitüv meseleleri, nevrologik hastalıqları bar ve miyi zarar körgen ola bilir. Amet Süleymanovğa acele yürek ameliyatı yapmaq kerek, çünki bu ameliyat olmasa, o öle bilie. Tofik Abdulgaziyev ağır alda buluna. Onıñ bir sıra ciddiy hastalıqları bar. O, öz ağırlığından 40 kilogramm eksildi. Amma makeme, qanuniy sebepler olsa da, onıñ azat etilmesi aqqında qarar almadı. Daa ziyade, bizim muracaatımızğa köre, Türkiye ombudsmanı Rusiye ombudsmanına muracaat etkende, o, yahşı olğanını ayttı. Apishanede tam kör ve hasta olğan Oleksandr Sizikovnı qapattılar. 65 yaşındaki Nasrulla Seydaliyev 2,5 yıl devamında tibbiy yardım alamaz. Apishaneniñ ekimi, hastahanege barmaq içün eñ azı kelecek yılnıñ kiçik ayğa qadar beklemek kerek olğanını bildirdi. 60 qırım siyasiy mabüsi acele tibbiy yardımğa muhtac.

Rusiye apishanelerinde tibbiy yardım kösterilmegeni sebebinden eki qırım siyasiy mabüsi – Cemil Ğafarov ve Kostântın Şıring vefat etti.

Resmen uquq qorçalayıcı olaraq tanınğan 218 qırım siyasiy mabüs bari, olardan 132-si qırımtatar.

İşğalniñ bütün yılları devamında toqtamayıp yapılğan repressiv siyaset, 2022 senesi Rusiyeniñ Ukrainağa qarşı silâlı tecavuzınıñ başlanuvınen inanılmaz derecege yetti.

Bugün Qırımda iç bir Ukraina vatandaşı özüni telükesiz duyamay ve ihtiyac olsa, öz aqlarını, ayatını qorçalamaq mümkün olacağından emin olamaz.

Qırım sakinleri qorqu ve şübe müitinde yaşamağa mecburlar, biri-birine işançsızlıq, işğalli akimiyetniñ basqısı altında isteklerine qarşı areket etmege mecburlar. Meselâ, qanunsız saylavlarda iştirak etmege, “SVO”ğa qol tutmağa ya da farqlı siyasiy teşviqat aktsiyalarına çıqmağa mecburlar.

İşğal etilgen Qırımda bu kibi yaşayış şaraiti Rusiye akimiyetiniñ yarımadanıñ ukrain ealisine nisbeten añlı ve maqsatlı cinaiy siyasetiniñ neticesidir. İşğalli akimiyet öz cinayetlerini gizlemege tırışa.

Qırımdaki serbest jurnalistika yoq etildi. İhtisasiy media hadimleriniñ yerini alğan vatandaş jurnalistleri, esasen qırımtatarlar, repressiyalarğa oğratılalar. 18 qanunsız apis etilgen qırım jurnalisti apiste buluna.

Siyasiy mabüslerni qorçalağan advokatlar da qorçalanmay. Evel Qırımda adliyeciler Rustem Kâmilev ve Lilâ Gemeciniñ evini tintildi. İşğalciler Rustemni “Rusiye Silâlı quvetlerini itibarını tüşürüv”de ve “Natsist timsalleriniñ teşviqatı”nde qabaatlap, 10 künge memuriy apis cezasını ve 50 biñ ruble para cezasını berdiler.

Amma buna baqmadan, Qırımdaki ukrain vatandaşları öz memleketine sevgisini, demokratik degerliklerge bağlılığını, insan aqları ve serbestliklerinden serbest faydalanmaq istegini saqlap qalalar. Biñlernen semetdeşlerim Qırım yarımadasınıñ işğalden azat etilmesini bekleyler.

Bu duyğularnı tıştan ya da Aqmescit ya da Yaltada bulunğanda körmek qıyın, çünki Rusiyeniñ işğalli akimiyeti Qırım sakinleriniñ Ukrainağa sadıqlığını köstergen er angi numayışına pek tez, yeterli derecede sert cevap bere.

Çoq sayıda ukrain vatandaşınıñ, ilk evelâ tamır halqı olğan qırımtatarlarnıñ, Rusiye işğaline menfiy munasebetini köz ögüne alıp, işğal etilgen Qırımda öz nazar noqtasını pekitmek ve tış dünyağa yerli ealiniñ işğaline “coyulğan razılığı”nı köstermek içün, Rusiye kene de halqara uquqnı bozıp, birinci yıllardan başlap, ruslarnıñ işğal etilgen Qırımğa faalca köçüvi başlandı.

Bu demografik cinayetniñ aqibetleri, Rusiye tarafından işğal etilgen Qırım sakinleri Rusiye silâlı quvetlerine qoşulğanda, mecburiy mobilizatsiyanen serleştirile. Öz ukrain devletine qarşı cenkleşmege kerek olmağanından sebep, biñlernen qırımtatar qorantalarınen Vatanını terk etmege mecbur oldı.

Küçük tamır qırımtatar halqı içün bu kerçek gumanitar felâket kibi qabul etile bile. Qayd etmek mümkün ki, Rusiyeniñ cinaiy repressiv siyaseti qırımtatarlarnı vatanından quvmağa doğrultılğan, olar öz telükesizligi içün evlerini terk etip, başqa yerlerge köçeler.

Yazıq ki, Ukraina öz vatandaşlarını Rusiye esirliginden azat etmek içün büyük ğayret kösterse de, Rusiye rejimi tarafından esir alınğanlarnıñ sayısı ep arta. Rusiye akimiyetiniñ barışmaz nazar noqtası, halqara toplulıqnıñ sesini eşitmege istemegeni sebebinden, ukrain vatandaşlarınıñ azat etilmesi, işğal etilgen topraqlarda er angi taqiplerniñ toqtatılması, tamır qırımtatar halqınıñ aq-uquqları ve menfaatlarınıñ qorçalanması Ukrainanıñ topraq bütünligi ve suvereniteti oğrunda küreşinde ğalebe qazanmasınen mümkün.

Rusiyeniñ işğal etilgen Ukraina topraqlarını, şu cümleden Qırımnı saqlap qalmasına imkân berüv ıntıluvları, Ukraina vatandaşlarına qarşı repressiyalarnıñ devam etüvidir. Böyle tekliflerge razı olsaq, yüz biñlernen qabaatsız esirlerni Rusiye akimiyeti altında qorçalavımızsız qaldırğanımıznı añlamaq kerekmiz.

Şunıñ içün bizim ortaq ğayretlerimiz, ilk evelâ, Ukraina Silâlı quvetlerine, devletimizniñ öz vatandaşlarını qorçalamaq ve işğal etilgen topraqlarnı qaytarmaq qabiliyetine qol tutmaq kerek, bu ise, ortaq demokratik qıymetlerimiz, insan aqları ve serbestliklerini qorçalamaq demektir.