Mustafa Cemilev: Vozgrinniñ eseri qirimtatar halqina büyük fayda ketirecegine eminim

Avgust 14 künü Aqmescitteki Ukrain muzıkalı-drama teatriniñ foyyesinde rusiyeli tarihçı Valeriy Vozgrinniñ çoqtan beklenilgen ve qıymetli, qadimiy devirden 1940 senelerinece devirni qavrap alğan “Qırımtatarlarnıñ tarihı” serlevalı 4 cıltlı kitabınıñ resmiy taqdim merasimi keçirildi. Kitapqa müellifniñ tedqiqiy malzemeleri, çetelli tarihçılarnıñ maqaleleri ve daa çoq malümatlar kirgen.

Valeriy Vozgrinni kitabınıñ dünya yüzü körmesi munasebetinen hayırlamaq içün Milliy Meclis reisi Mustafa Cemilev, Bütündünya qırımtatarlar kongressiniñ prezidenti Refat Çubarov, müellifniñ dostları ve tanışları, milliy areket veteranları, meclis azaları, qırımlı tarihçılar, siyasetçiler ve jurnalistler keldiler.

“Keçken asırlar devamında qırımtatarlarnıñ tarihında çoq vaqialar yüz berdi. Bu yıllar içinde bizim halqımız aqqında çoq şey yazıldı, bazıda yalan ve sahte uydurmalar, bilhassa sovet devrinde yalan çoq oldı. Bugün biz qırımtatar halqı aqqında degerli ve teren eserniñ taqdiminde bulunmaqtamız, – dedi öz çıqışında M. Cemilev. – Qıymetli dostlar, müellif bu meselenen ta 1978 senesi oğraşıp başladı, 1992 senesi “Qırımtatarlarnıñ tarihiy taqdirleri” kitabı çıqqan soñ qırımtatarlar arasında tanılıp başladı. Dört cıltlı eseri üzerinde Valeriy Vozgrin 20 yıldan ziyade çalıştı ve bugün bu eser dünya yüzüni kördi”.

Meclis başı şunı da qayd etti ki, qırımtatar iş adamlarınıñ büyük desteginde Qırımnıñ tamır halqı aqqında çoq yıllar bozup kösterilgen aqiqatnı açqan bir kitap neşir etildi. Taqdim merasiminde Valeriy Vozgrin eseriniñ neşirini amelge keçirgen ATR kanalınıñ saibi Lenur İslâmov ve iş adamı Emil Aliyev iştirak ettiler.

Meclis reisi şunı da qoştı ki, Vozgrinniñ kitabı şübesiz dava ve munaqaşalarnı qozğar ve atta bazıları onıñ içinde olarnıñ fikrince aqiqatqa uymağan şeylerni tapmağa tırışırlar. “Lâkin men ümüt etem ki, çoqları kitapnı doğru qabul eter ve yañılğanlarını añlarlar. Eminim ki, dört cıltlı cıyıntıq halqımızğa faydalı olur”, – dep qayd etti M. Cemilev ve minnetdarlıq belgisi sıfatında Valeriy Vogzringe qalpaq bağışlap, onıñ başına şahsen özü kiydirdi.

Öz nevbetinde Meclis reisiniñ birinci muavini Refat Çubarov da şunı qayd etti ki, iç bir eser boş yerde peyda olmay. ” Araştırmanıñ müellifi bir adam olsa, birinci nevbette bu onıñ işi, onıñ noqtai nazarı, fikirleridir. Lâkin ep bir müellif ondan evel yazılğanlarnı işley, faydalana. Bunıñnen men demek isteyim ki, qırımtatar milliy areketinde tap başlanğıçından öz tarihını añlamaq areketi yapılıp, başqa adamlar içün aydınlatmaq baş yönelişlerden biri oldı, – dedi Refat Çubarov. –Bu taqdim merasiminde men bir çoq belli ve bellisiz, öz adlarını köstermegen araştırıcılar da añılğanını isterdim. Olar öz işlerini mektep, tarihından mahrum olğan halq arasında tarqattılar, halqnıñ tarihını başqalarğa tanıttılar”.

Refat Çubarov şunı da qayd etti ki, soñki 7-8 yıl içinde Qırımda bir sıra tarihiy tedqiqatlar ve hatırlavlar peyda oldı. “Bu kitapnıñ peyda olması yañı seviyede muzakerelerni qozğayabilir. Ve bu munaqaşalar faqat bizim tarihımıznı tanımağa istemegenler tarafından degil de, öz tarihını añlamağa tırışqan semetdeşlerimiz arasında da olur”.

Bu çıqışlardan soñ Valeriy Vozgrin de musafirlerge hıtap eterek, teşekkürlerini bildirdi.

“Qıymetli semetdeşler, aziz dostlar! Siziñ ögüñizde çıqışta bulunırkenim, pek eyecanlanam. Elbette men öz eserimde menden evelki araştırmacılarnıñ işlerine esaslandım. Tek tarihçılar degil, kitap çıqarğan müellifler de. Ekincisi – bu arhivler. Kitap üstünde çalışqanımda qırımlılarnen daima bağ tutqanımnıñ da büyük faydası oldı. 80-90-ncı yıllarda Qırım tarihı aqqında çoq şeylerni aqıllarında tutqan qartlarnen subetleşmek sırası keldi. Meclis azası olaraq komandirovkalarğa barıp, 20-22 sualden ibaret sorav kâğıtlarını toldurdım. Er bir subetdeşime şu suallerni berdim. Bugün bu arhiv Mecliste bulunmaqta”, – dedi Vozgrin ve cümleden oña qoltutqan, körüşken insanlarına teşekkür sözlerini ayttı. “Qırımtatar halqınıñ yardımını daima sezip turdım, stalin sürgünligi aqqında malümat bergen insanlarnıñ aqiqatnı açıq köstermek istekleri maña ruh berdi”, – qayd etti Vozgrin.

Müellif Kitapnı azırlavda oña çoq yıllar devamında yardım bergen dostu Mustafa Cemilev, Meclis azaları, qırımtatar gazetlerniñ muarrirleri ve kitapnıñ çıqarılmasını finansirlegen Lenur İslâmov ve Emil Aliyevge ayrıca teşekkür bildirdi. Resmiy qısımdan soñ müellif merasimde bulunğanlarnen subetleşti. Valeriy Vozgrin oña berilgen suallerniñ iç birini cevapsız qaldırmadı. İnsanlar halqnıñ sayığısını qazanğan alimniñ sözlerini diqqat ile diñlediler. Taqdimniñ soñunda er kes birer kitap alıp qaytmaq ve müellifke imzalatmaq imkânına nail oldılar.