Mektepkece terbiye ve başlanğıç mektep – milliy tasilniñ temelidir

17 February 2013

Kün tertibinde – qırımtatar tilinde tasil
 

Qırımtatar halqınıñ eñ müim meselelerinden biri – ana tiliniñ vaziyeti ve ana tilinde tasildir. Malüm olğanı kibi, bugünde-bugün qırımtatar tili ğayıp oluv havfı astında qalğan tiller cedveline kirsetilip, YÜNESKOnıñ “Qızıl kitabı”na yazılğan.

Qırımda qırımtatar tilini saqlap qaluv ve inkişaf ettirüv maqsadınen çeşit oquv ve aydınlatuv tedbirleri ötkerile. Böylece, keçenlerde Aqmescit şeerinde.

“Mektepkece terbiye ve başlanğıç mektep – milliy tasilniñ temeli” mevzusında Bütünqırım seminarı olıp keçti. Böyle mevzuda cumhuriyet seminar ötkermek ğayecisi Qırım Yuqarı Şurasınıñ deputatı, Milliy Meclis medeniyet ve tasil idaresiniñ başı, “Maarifçi” birleşmesiniñ reisi Safure Kacametovadır.

Tedbir Qırımtatar tasil hadimleriniñ “Maarifçi” birleşmesi tarafından ötkerildi. Seminarnıñ keçirüvine Qırım Tasil ve ilim, yaşlar ve sport nazirliginiñ Qırımtatar tilinde tasil sektorı işdaş oldı,  Bütünukrain cemaat teşkilâtları “Alraid” Assotsiatsiyası ise maddiy ve maneviy qol tuttı.

Seminar mahsus balalar bağçalarında qırımtatar gruppalarınıñ terbiyecileri ve oqutuv qırımtatar tilinde alıp barılğan 1-nci milliy sınıf ocaları içün teşkil olundı. Tuvğan tillerni imaye etüv Halqara kününe bağışlanğan mezkür tedbir qırımtatar halqınıñ Qurultayı tarafından qabul olunğan “Ana tili oğrunda küreş” programması çerçivesinde ötkerildi.

Seminarnıñ işinde 100-den ziyade adam iştirak etti, olarnıñ arasında Qırımnıñ çeşit rayonlarından terbiyeciler, qırımtatar tilinde oqutılğan 1-nci sınıflarnıñ ocaları, alimler, mütehassıs pedagoglar, yazıcılar, kütleviy informatsion vastalarınıñ vekilleri, cemaatçılıq bar edi.

Tedbirniñ maqsadı – oca ve terbiyecilerni 2010 senesi oktâbr 20-de Qırım Yuqarı Şurası tarafından tasdiqlanğan “Qırımda qırımtatar tilinde tasil Köntseptsiyası”nıñ vazife ve maqsatlarınen tanış etmek ve Köntseptsiyanı ömürge keçirüvniñ ameliy yollarını muzakere etmektir.

Seminar teşebbüsçisi Safure Kacametova öz çıqışında, sürgünlikten evel Qırım ASSRde 371 qırımtatar mektebi olğanını qayd etti. Bugünde-bugün Qırımda qırımtatar tilinde oqutılğan tek 15 mektep ve rus ve qırımtatar tillerinde 6 mektep olğanını ayttı.

Onıñ aytqanına köre, qırımtatar tili ve qırımtatar tilinde tasilni acınıqlı vaziyetten tek “Qırımda qırımtatar tilinde tasil Köntseptsiyası”nda mevcut tasilniñ köntseptual inkişafı vastasınen qurtarmaq mümkün. Köntseptsiyanıñ maqsadı – Qırımda qırımtatar tilinde talim-terbiye bergen oquv müessiselerniñ (mektepkece oquv müessisesi – umumtasil oquv müessisesi – aliy oquv yurtu) zemaneviy sistemini meydanğa ketirmektir.

Köntseptsiyanıñ vazifesi – qırımtatarlarnıñ öz balalarına ana tilinde talim-terbiye bermek uquqlarını teminlemek, ana tilini serbest bilmek içün şaraitler yaratmaq, şahısnıñ milliy şuurını şekillendirmek, qırımtatar tilinde kadrlarnı azırlav, ğayrıdan azırlav ve ihtisasını yükseltüv sistemini tekmillemektir.
Safure Kacametova şunı da qayd etti ki, “Qırımda qırımtatar tilinde tasil Köntseptsiyası”nı amelge keçirüv Qırım Yuqarı Şurasınıñ nezareti altında. Ta 2010 senesi Qırım Yuqarı Şurası mezkür Köntseptsiyanı amelge keçirüv boyunca maqsatlı Devlet programmasını işlep çıqmaqnı Qırım Nazirler şurasına avale etken.

Teessüf ki, Qırım Tasil ve ilim, yaşlar ve sport nazirligi Qırımnıñ üç aliy oquv yurtına vazife olaraq berilgen Köntseptsiya esasında işlenecek Programma leyhalarını toplap, alâ daa mezkür Programmanıñ yekâne leyhasını işlep çıqarmadı.
Endi Qırım Tasil ve ilim, yaşlar ve sport nazirligi kirgen Qırım Nazirler şurası bu işni becermeli. Bundan soñ Programma leyhası Ukraina Nazirler Kabinetine taqdim etilecek.
“Köntseptsiya qırımtatar halqı Qurultayında qabul etilip, soñra Qırım Yuqarı Şurasında baqılıp tasdiqlandı. Ukraina Nazirler Kabineti “Qırımda qırımtatar tilinde tasil Köntseptsiyası”nı amelge keçirüv boyunca maqsatlı Devlet Programmasına qoltutar ve 1944 senesiniñ sürgünligi yoq etken qırımtatar tilinde tasil sistemi ğayrıdan canlanıp, köntseptual inkişaf eter,  degen ümütimizni coymadıq… amma, bütün oquv müessiselerinde çalışqan terbiyeci ve ocalar vaqıtnı qaçırmay oquv-terbiye işlerini köntseptual şekilde alıp barmalılar, dedi Safure Kacametova.

Seminar ketişatında qırımtatar tilinde mektepkece ve başlanğıç mektep tasiline bağışlanğan 10-ğa yaqın maruza diñlendi. Pedagogika ilimleri doktorı, professor Muyedin Hayruddinov, belli maarifçi Seyran oca Üseinov, yazıcı Üriye Edemova, “Terciman” neşriyat eviniñ müdiri, Qırım Musulmanları idaresiniñ azası Esadulla Bairov, Bütünqırım “Emel” yaşlar teşkilâtınıñ reisi Müslim Dervişev, “Armançıq” balalar mecmuasınıñ muarriri Ediye Müslimova ve başqaları çıqışta bulunıp, milliy tasil sistemanıñ ilk basamaqlarında çalışqan terbiyeci ve ocalarğa faydalı ve qıymetli tevsiyeler berdiler.

Seminarnıñ ekinci qısmında “Maarifçi” birleşmesi idaresiniñ azası, Aqmescit rayonı Mamut-Sultan (Dobroye) köy mektebiniñ qırımtatar tilinde oqutılğan 1-nci sınıf ocası Leniye Baliç öz tecribesinen paylaşaraq, “Ağzaviy nutuq inkişafı” mevzusında öz talebelerinen açıq ders keçirdi.

Tedbirniñ soñunda er bir terbiyeci ve ocağa qıymetli bahşışlar – kitap, oquv qullanmaları, körgezmeli vastalar, qırımtatar tilinde diskler ve oyuncaq noutbuklar, qırımtatar tilinde masal aytıp, ayneniy yırlağan Asançıq ve Fatmaçıq adlı yımşaq ayuv oyuncaqlar bağışlandı.
Bu işke qol tutqan  Bütünukrain cemaat teşkilâtları “Alraid” Assotsiatsiyası Qırım bölüginiñ reisi Mohammad Taha ve iş adamları Refat Nurmambetov, Şevket Refatovğa – Safure Kacametova teşekkür bildirip, üç tilli luğat ediye etti.

Seminarnı alıp barğan “Maarifçi” birleşmesi idaresiniñ azası, filologiya ilimleri namzeti, Tavriya milliy universitetiniñ dotsenti Şevket Yunusov, tedbirge yekün çeker eken: “Biz milliy tasilimizni canlandırıp, ayaqqa tursatmağa tırışamız.  Bugün biz balalar bağçalarınıñ terbiyecileri ve 1-nci sınıflarnıñ ocalarınen birlikte qırımtatar tilinde tasil Köntseptsiyasınıñ maqsat ve vazifelerini, olarnı talim-terbiye ceryanına kirsetüv yollarını baqtıq. Bugün siz elde etken tecribe ve bilgi, bahşış alğan oquv qullanmaları ve teşkiliy tehnika siziñ işiñizde yardımcı olur, dep ümüt etemiz”, – dedi.