Meclis, Ukrainada Qırımtatar tili ve edebiyatı kününi tesbit etmek içün halq ögündeki bir muzakere ilân ete

Qırımtatar tili ve edebiyatı kününi

Tesbit etmek içün

Halq ögündeki muzakere 

(muzakereniñ başlanğıcı – 2022 senesi oktâbr ayınıñ 4-ü,

muzakereniñ soñu – 2022 senesi oktâbr ayınıñ 14-ü)

2022-2032 ss. Qırımtatar tiliniñ inkişafi strategiyası çerçivesinde Ukraian devlet organlarınen işdeşliginde Qırımtatar Milliy Meclisi Ukrainada Qırımtatar tili ve edebiyatı kününi tesbit etmege teşebbüs ete.

Em de rfnıñ işğal etkeni Qırım yarımadasında, em de qıtaviy Ukrainada yaşağan qırımtatar ve ukrain ilimleri, tilşınasları, lingvistleri, tarihçileri, jurnalistikacıları, Qırımtatar halqınıñ Qurultayınıñ vekilleri, cemiyet tüşünceleriniñ liderleriniñ fikirlerini eşitip, bu mesele çezmek içün tek bir kelişken fikrini almaq pek müimdir. Qırımtatar diasporalarınıñ temsilcileriniñ, halqara türk ilmiy merkezleriniñ ğayelerini de bekleymiz.

Devlet akimiyet organları, ilmiy müessiseler ve maqbul mütehassıslarnen birlilkte bir qaç mesleatnıñ neticelerine köre Qırımtatar Milliy Meclisi, baqıluvğa teklif etkeni ve Qırımtatar tili ve edebiyatı künü olaraq tesbit etile bilgen tarihlarnı azırladı. Olarnı aşağıda ögrene bilirsiñiz.

2022 s. oktâbr ayınıñ 14-üne qadar Ukrainada Qırımtatar tili ve edebiyatı künü tesbit etmek içün aşağıdaki tarihlarğa dair fekirleriñizni (ya da isbatlarnen tarihnıñ telklifleriñizni)  Qırımtatar Milliy Meclisiniñ elektron poçtasına qrm.mejlis@gmail.com bekleymiz ya da bağlantığa basıp, haberniñ tefsirlerinde yaza bilirsiñiz:

https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=pfbid021WwxD91feTUZGf8ZxpSzEqrTUYCwQuXfKTX6aNakkbRtCqR7wG1JMPknHDBQhF2jl&id=100083319633751.

Ukrainada Qırımtatar tili ve edebiyatı kününiñ tesbit etilmesi, qırımtatar tiliniñ statusını Ukrain haqlınıñ identifikatsiyası ve qavmiy-medeniy bütünliginiñ ayırılmaz qısmı olaraq tasdıqlaycaq, til çoqçeşitliginiñ teminatına, tamır qırımtatar halqınıñ milliy ve medeniy, til özgünligine yardım etecek, onı qullanuv saalarını kenişletmek içün uyğun şaraitni yaratacaq.

Qırımtatar tili ve edebiyatı künü içün baqılacaq ve muzakere etilcecek tarihlar:

1. variant

Mart ayınıñ 16-sı – Qırım hanlığınıñ qurucısı, ilk qırım hanı Hacı Ğeraynıñ eñ erte saqlanğan yarlıqlarından birinde “26-safar Tavuq yılı – 857” yazılğan.  Bu tarihnı millâttan soñ tarihlarğa çevirip 1453 senesi mart ayınıñ 16-sı olıp çıqa. Hacı Ğeraynıñ yarlığı rusça ilk kere Volodımır Hordlevskıy adlı şarqşınas-türkşınas, türk tili, edebiyatı, halq ağız yaratıcılığı ve Türkiyeniñ tarihı mütehassısınıñ eseler cıyıntığında (1953 s.) derc etilgen.  

2. variant

Mart ayınıñ 20-si – 1851 senesi mart ayınıñ 20-sinde İsmail Ğasprınskıy – meşur qırımtatar ve türk maarifçisi, fikircisi, yazıcısı, ocası, medeniye cemiyet-siyasiy faalcisi doğğan. Tarihta ilk qırımtatar “Terciman” gazetasınıñ yaratıcısı ve naşiridir.

3. variant

Mayıs ayınıñ 15-i – 1893 senesi mayıs ayınıñ 15-inde Bekir Çoban-zade – meşur qırımtatar ilim-türkşınası, tilşınas ilimleri doktorı, professorı, şairi ve yazıcısı doğğan. Tek öz halqınıñ tiline ve edebiyatına degil, em de çoq türk tiiniñ tilşınaslığına ve edebiyatşınaslığına büyük iz qoşqan. “Qırımtatar tili ilmiy gramatikası”, “Türk gramatikası”, “Türk-tatar şiveşınaslığı” işleri v.b. qırımtatar tiline bağışlanğan eñ müim işlerden birleridir. SSÇCBniñ İlimler akademiyasınıñ Azerbaycan filialınıñ azası edi, 1935 senesi ise Paris tilşınaslıq cemiyetiniñ azası saylanğan.

1937 senesi yanvar ayınıñ 28-inde Kıslovodsk şeerinde Bekir Çoban-zade tutulğan. 1920-1937 ss. “Milliy fırqa”, türk taraflı areketleri, milliy ve türk taraflı teşkilâtlarnıñ faaliyetlerinde iştirakine qabaatlanğan. 1937 senesi oktâbr ayınıñ 13-ünde idam etilgen.

4. variant

İyül ayınıñ 11-i – “1303 sensi iyül ayınıñ 11-” – qırımtatarlarnıñ tarihı belgilengen eñ erte abidesi olğan “Kodeks Kumanikus”nıñ birinci saifesinde bu tarih yazılğan. Bu, quman tiline bağışlanğan orta asırlar işleri ve metinleriniñ elnen yazılğan cıyıntığıdır. Quman tili esasında qırımtatar tili şekillengen. “Kodeks Kumanikus” laqırdı qaidelerini qayd etip o zamanki Qırımnıñ topraqlarında yaşağan türk haqllarınıñ, ayrıca qırımtatarlarnıñ, folklorını saqlağan.

5. variant

Sentâbr ayınıñ 10-u – 1927 senesi sentâbr ayınıñ 10-unda qırımtatar edebiy tiliniñ inkişaf yollarını baqqan ve yazınıñ latin elifbesine çevirmesi yönelişini alğan I. Umumiyqırım ilmiy-ameliy konferentsiyası öz işi başlatqan. İhtisaslı ocalarnı azırlavğa, kitaplar ve edebiyatnı derc etüvge dair tedbirler de muzakere etilgen. Bu ve kelecek konferentsiyalarda qabul etilgen til islâatlarını qırımtatar tiliniñ inkişfınıñ yañı basamağınıñ başlanğıcı olaraq saymaq mümkün.

6. variant

Sentâbr ayınıñ 22-si – 2021 senesi sentâbr ayınıñ 22-sinde Ukraina Ükümeti latin urufatındaki qırımtatar elifbesini tasdıqladı.

7. variant

Oktâbr ayınıñ 31-i – qırım hanı Mehmed Ğeraynıñ qırımtatar tilinde yazılğan yarlığı olğan tarihiy vesiqada 1520 senesi oktâbr ayınıñ 31-i tarihı yazılğan. Qırım hanlığınıñ yarlıqları Qırımnıñ yazılğan mirası olaraq sayıla. Olarnıñ esasında qırımtatar halqınıñ tarihını ve tiliniñ inkişafını ve yaratuv ceryanını ögrenmek mümkün. Vesiqalarda tarihiy malümat: asırnıñ vaqiaları, şahısları ve tarihları qayd etilgen.