M.Cemilev: «Avropa Birliginiñ Parlament Assambleyasi qirimtatarniñ problemlerini bilmesi – biz içün ğayet müimdir»

23 Sentâbr 2011

Avropa Birligi ögünde Ukraina öz mecburiyetlerini eda etüvini nezaret meseleleri boyunca ABPA maruzacıları Marietta de Purba-Lundin ve Maylis Reps Qırımtatar halqı Meclisiniñ reisi Mustafa Cemilevnen körüştiler

2011 senesi sentâbr 22 künü  Qırımtatar halqı Meclisiniñ reisi, Ukraina halq deputatı Mustafa Cemilev Avropa Birligi ögünde Ukraina öz mecburiyetlerini eda etüvini nezaret meseleleri boyunca ABPA maruzacıları Marietta de Purba-Lundin ve Maylis Reps ve olarnı ozğarğan ABPA komitetiniñ kâtibi Bas Klâynnı Meclis idaresinde qabul etti. Körüşüvde Meclis reisiniñ birinci muavini Refat Çubarov, Meclis tışqı alâqalar bölüginiñ başı Ali Hamzin ve Meclis Kâtibiyetiniñ reberi Zair Smedlâyev da iştirak ettiler.

Meclis reberi Mustafa Cemilev ABPA eş maruzacılarnıñ qırımtatar halqınıñ qaytuvı, yerleşüvi ve uquqlarınıñ ğayrıdan tiklenüvine dair bir sıra suallerine cevap berdi. Milliy tasil, topraq meseleleri ve qırımtatarlar arasında işsizlik problemleri ayrıca muzakere etildi.  Şu da ayrıca qayd olundı ki, HH asırda SSSR kommunist rejimi siyasetiniñ qurbanı olğan qırımtatar halqınıñ ukrain cemiyetine qatıluvı ve alışuvı kibi mürekkep ceryannı tertipke ketirgen iç bir qanun Ukrainanıñ mustaqillik devrinde qabul etilmedi. Neticede qırımtatar halqı alâ daa aqsımlana, bu ise öz nevbetinde onda qarışuv, özgünlikni ğayıp etüv kibi menfiy ceryanlarnı qozğay. Bugünde-bugün böyle vaziyetni gumanitar felâket kibi tanımaq mümkün. 

“AVROPA BİRLİGİNİÑ PARLAMENT ASSAMBLEYASI QIRIMTATARNIÑ PROBLEMLERİ AQQINDA BİLMESİ – BİZ İÇÜN ĞAYET MÜİMDİR, – dedi M.Cemilev selâmlav sözünde. Cemilevniñ aytqanına köre, 2000 senesi ABPA qırımtatar halqınıñ bir sıra meselelerini çezüv boyunca resmiy qarar alğan soñ, o Ukraina parlamentinde oqup eşittirilip, halqımıznıñ meselelerini çezüvge ait tevsiyeler de işlengen edi. “Amma, teessüf ki, ne ABPA qararı, ne ukrain parlmentiniñ tevsiyeleri becerildi”.  “Soñki vaqıtta qırımtatar meselesiniñ çeziminde ögge yılışuv yerine, aksine artqa çekilüv közetilmekte”, -dedi eminliknen M. Cemilev.

Sürgünlik aqibetleri ve qırımtatarlarnıñ yekâne tarihiy vatanları – Qırımğa qaytuv ceryanı aqqında aytır eken, Meclis reisi subetdeşleriniñ diqqatını Ukrainanıñ 20 yıllıq mustaqillik devrinde cinaiy sürgünlikniñ aqibetlerini yoq etüvge doğrultılğan umumdevlet programması öyle de qabul etmegenine celp etti. “Eger ABPA “Milliy mensüpligi boyunca sürgün etilgen şahıslarnıñ uquqlarını ğayrıdan tiklev aqqında” ki qanun leyhası hususında öz fikirini bildirse – bu, pek müim ve sürgün etilgen halqlarnıñ aqlarını ğayrıdan tiklevge dair yekâne qanun leyhasınıñ ooge sürülmesinde emiyetli bir adım olur”, – dedi Meclis yolbaşçısı. 

Meclis musafirleri bugünde-bugün Qırımda eñ aktual meselelerden biri olğan qırımtatarlarğa mesken qurucılığı içün topraq ayıruvnıñ vaziyeti de meraqlandırdı. ABPA eş maruzacılarınıñ diqqatı Ukraina topraq qanuncılığında daa qırımtatarlar qaytmazdan evel yer alğan  adaletsizlikke celp etilip, muhtariyat reberleriniñ qırımtatarlarnı topraqnen teminlev boyunca halqara cemaatçılıqqa yalan malümat berilgeni de bildirildi. 

Cemilevniñ aytqanına köre, Qırım parlamentiniñ başı V. Konstantinov ilân etkeni kibi  20 yıl içinde qırımtatarlarına 67 biñ topraq damartıları ayırıldı, degen köstergiç qırımtatarlarnıñ şahsiy teşebbüsidir. 20 yıldan berli qırımtatarlar bu yerlerni öz başına işğal etmek zoruna qaldılar, çünki devletten almaq imkânlarını bulamadılar. “Şunıñ içün de aytılğan 67 biñ damartınıñ 90 fayızı  – bu akimiyet insanlarnı quvmağa çalışqan, amma ahır-soñu resmiyleştirmege mecbur olğan yerdir”, dedi Meclis reisi. Subetdeşlerine qırımtatarlarnıñ milliy özgünliginiñ ğayıp olmasına alıp kele bilgen qıyınlıqlar aqqında aytqan Meclis yolbaşçıları bunıñ kibi de milliy tasil meselesine de ayrıca diqqatnı celp ettiler.  “20 yıl içinde nice meşaqatlar ile 15 qırımtatar mektebi açılıp, tek ekisi başından quruldı, qalğan 13 ise eski, taşlanğan binalarda yerleştirildiler, – dep qayd ettiler Meclis vekilleri. Devletniñ soñki vaqıtta qırımtatarlarnıñ qaytuv ve yerleşüv programmasına ayırğan sermiyalarından körüne ki,  Qırımda daa yañı milliy mektep açılacağına iç ümüt yoqtır. 10 qırımtatar balasından tek 1-si ana tilinde tasil almaq imkânına maliktir”.

ABPA Komissiyası eş maruzacılarnen subet devamında köterilgen meseleler arasında Meclis reberleri “kazak teşkilâtlarınıñ” senelerce Qırımğa kiriş yollarında haçlar tiklemek areketleri, qırımtatarlarnıñ azizlerine nisbeten vahşiylik allarınıñ çoqlaşqanı qırımtatar meselesini Qırımda dava qozğamaq içün qullanğan rusiyeli siyasetçilerniñ işi olğanını da qayd ettiler. 

Meclis reisiniñ birinci muavini kollektiv aqlarnıñ qoruluvı tertipke ketirilmegence qırımtatarlarnıñ bir çoq aq-uquqları da teminlenmez.   “Biz öz aqlarımıznı ukrain qanunlarına binaen qorçalaycaq yerde bile bunı yapıp olamaymız, çünki bazı bir saalar qırımtatar faktorını esapqa almaylar”, – dep saya Çubarov.

Belli ki, ABPA monitoring komitetini ziyade saylav sisteması mevzusı meraqlandıra. Bu munasebetnen Refat Çubarov bildirdi ki,  iç bir saylav sisteması mükemmel degildir, amma Ukrainada çalışqan saylav sisteması qırımtatarlar içün aslı da kelişmey.  “2010 senesi oktâbr 31-de Qırım Yuqarı Şurasına ve yerli şuralarğa qarışıq sistema boyunca keçirilgen saylavlar şunı kösterdi ki, qırımtatarlar dağınıq alda yaşağanlarından dolayı akimiyetniñ vekâletli organlarına öz vekillerini seçip olamadılar. Bugün, açıq körüle ki, halqara cemaatçılıq qarışmasa  ukrain siyasetçileri qırımtatar meselesini çezmek iqtidarında degiller ve aslı da istemeyler”, – yekün çekti Refat Çubarov. 

Meclis reberlerinen körüşüvniñ neticelerine yekün çeker ekenler, ABPA komitetiniñ eş maruzacıları Marietta de Pürbe-Lundin ve Mailis Reps Ukraina alâ daa Avropa Birligi ögünde mecburiyetlerini becermegenini qayd etip, olarnıñ Ukraina regionlarına ziyaret yapqanlarınıñ sebebi birinci nevbette Ukrainanıñ devlette yaşağan milliy azlıqlarğa munasebetidir. “Kesen-kes hulâsalar Ukraina seferimizniñ soñunda ve Komitetteki meslekdeşlerimiznen subetleşken soñ çıqarılacaq, – dediler  ABPA monitoring komitetiniñ hadimleri. Amma, şimdiden aytmaq mümkün ki,  milliy azlıqlar, bilhassa Qırımğa qaytayatqan ve yerleşeyatqan qırımtatarlarğa tesir etken problemlerni açıq köremiz”. 

ABPA eş maruzacıları qırımtatarlar arasında işsizlik seviyesi Qırım ve Ukraina ealisiniñ diger vekillerine nisbeten bayağı yüksek olğanını qayd ettiler. “Problema mevcutlığı onı yeñüvge çağıruvdır, biz (ABPA) olar mıtlaqa çezilecegine eminmiz”. 

Malümat içün: ABPA eş maruzacıları  Ukrainağa Avropa Birligi ögünde Ukraina öz mecburiyetlerini nasıl  eda etkeni boyunca nevbetteki maruza içün malümat toplamaq içün iş ziyaretinen kelip  sentâbr 19-dan 23-ne qadar bulunacaqlar.