Lenur İslâmov: «Haytarma»tarihiy filmi – bu bizim bediiy yanaşuvımızdır. Nasıldır bir allegoriya

15 May 2013

Bu aqta mayıs 15 künü Aqmescitte birinci qırımtatar tarihiy filmi premyerasınıñ arfesinde ötkerilgen matbuat konferetsiyasında baş prodüser Lenur İslâmov ayttı. “Biz inkişaf etmege isteymiz, amma tamırlarımıznı unutmadan, şu tamırlardan ğıda alaraq ilerilemek isteymiz. Bu film ilk-evelâ biz, qırımtatarlar, içündir. Bu – bizim küzgümiz. Kendiñizni tanıñız”, qayd etti L. İslâmov.

“Film asılınlda unikal bir filmdir, – dedi matbuat konferentsiyada ATR telekanalıyeıñ kreativ direktorı Ayder Muradosilov. Beñzeri ne Ukrainada bar, ne de dünyada. Vesiqalı faktlar esasında çıqarılğan film qırımtatar halqınıñ başına kelgen 1944 senesi mayıs 18 faciası aqqındadır”.

Ne sebepten “Haytarma” sözü qaytuv manasını taşımağanına baqmadan filmge aynı şu ad berildi, degen sualge Lenur İslâmov böyle cevap berdi: “Haytarma – bu, kerçekten de, qaytuvdır. Oyunda dairede yapılğan arekettir. Özbekistanda “Haytar dunö” degen ibare bar. Yani ömürde ne ki yapsañız, o sizge qayta. Ne içün bir aynı şu sözni serleva olaraq seçtik? Er alda bu bütün dünyada meşur qırımtatar halq oyunıdır. Biz oyun ve qaytuv añlamlarını qoştıq. Bu bizim bediiy yanaşuvımızdır. Nasıldır bir allegoriya”

“Lenur efendi aytqanı kibi, bu söz aylanmaq demektir, filmimizde operator ve rejissörlıq işine aylanuv elementi kirsetildi. Bizde er şey aylana ve kene öz asılına qayta”, – dep qoştı filmniñ postanovkacı ressamı Şevket Seydametov.
Lenur İslâmov qayd etkenine köre er angi mesül işte olğanı kibi bu yerde de qıyınlıqlarğa rastkelindi. “Biz tarihiy müitni canlandırmaq kerek edik. Şimdi 2013 senesindemiz, filmde ise 1944 senesi mayısınıñ vaqiaları tasvirlene. Er adımda bir problem çıqa. Kamera nasıl plan almasın, zemaneviy devirniñ alâmetleri tüşe”.

Spikerler bildirgenine köre, filmniñ yönetmeni ve baş rolüni icra etken Ahtem Seitablayev çekimler vaqtında attan tüşip, köprücik kemigini qırdı.

Filmniñ ressamı Şevket Seydametov sürgünlik sanalarınıñ çekiminde iştirak etmek ricasına seslenip kelgen bütün insanlarğa teşekkürlerini bildirdi. “Qırımnıñ çeşit yerlerinden biñden ziyade insan keldi. Bularnıñ ekseriyeti 1944 senesi mayıs 18 faciasını öz başından keçirgen qartlar edi, – dedi Ş. Seydametov.

Film angi devletlerde numayış etilecek, degen sualge cevaplanğan baş prodüser “Filmni çeşit devletlerdeki olduqça çoqça insan seyir etkenini isterdik. Vazifemiz qırımtatar üretimini yapmaq edi. Artıq qırımtatar kanalı bar, demek kendi üretimi de olmalı. İşni tsifirden başlarkensiñ kendiñki – kendiñki olğanını añlaysıñ. Şunıñ içün de biz temelimiz, qartlarımız ögünde borcumıznı ödemekten başladıq. Bu – bir dua, fatiha kibidir. Başlandımı, demek devamı da, başqa filmler de olur. Seyircilerimiz kelecegiyene ümüt etemiz”.

Lenur İslâmov film Qırımnıñ bir sıra şeerlerinde, Kiyevde numayış etilecegini ve bu mesele boyunca Ğarbiy Ukrainadaki şeerlernen de añlaşma elde etilgenini söyledi. Bunıñ kibi de film Qazan kinofestivalinde taqdim etilecek..

Filmniñ yapıcıları bildirgenine köre, mayıs 17 künü Aqmescitteki Şevçenko adına kinoteatrde keçirilecek resmiy premyerağa Rusiyeden Amethan Sultannı bilgen bir çoq uçucılar, üç defa Sovetler Birligi qaramanları, kosmonavtlar, Amethan Sultannıñ torunı, bir sıra devletlerniñ elçileri kelecek. Bunıñ kibi de diaspora vekilleri, merkeziy telekanallarınıñ jurnalistleri, Qırım ükümetiniñ yolbaşçıları kelmesi beklenile. Şunı hatırlatmalı ki. Mayıs 17-18 künleri Qırımda qırımtatar halqı soyqırımı qurbanlarınıñ ruhuna bağışlanğan ve sürgünlikniñ 69 yıllığına matem tedbirleri keçirilecek. Mayıs 17 künü ukrain teatrindeki matem aqşamından soñra “Haytarma” filmi numayış etilecek.

Malümat içün: “Haytarma” – mustaqil Ukraina tarihında Sovetler birliginiñ eki defa qaramanı, efsaneviy qırımtatar uçucısı Amethan Sultan aqqında ikâye etken birinci qırımtatar tarihiy filmdir.

Filmniñ yönetmeni Ahtem Seytablayev, çekimlerni ATR qırımtatar telekanalı yaptı.

Filmde ekinci cian cenki vaqtındaki adiseler kösterile. Film yaratıcıları qırımtatar halqı faciasını köstermekni tüşüngenler. Filmniñ baş qaramanı Amethan Sultan, bu rolni filmniñ yönetmeni Ahtem Seytablayev icra etti.

Film üzerinden mütehassıslar, şu cümleden bir çoq kiyevli uzmanlar çalıştılar. Çekimlerni eki yaş, amma endi tecribeli operatorlar yaptı. Bulardan biri – Vladimir İvanov qısqametrajlı filmi içün Kanndaki altın palma pıtağını qazandı.