Ukraina halq deputatı Mustafa Cemilevniñ Vilnüsteki sammite çıqışı

30 Noyabr 2013

Ukraina halq deputatı Mustafa Cemilevniñ Vilnüsteki sammite çıqışı

“Demokratiya parlament sammiti”
2013 senesi noyabr 28, Litvaniya, Vilnüs ş.

Sayğılı reis cenapları, ürmetli hanım ve beyefendiler!

Qırımtatar halqı Qurultayınıñ qararına binaen men mında faqat Ukraina halq deputatı olaraq degil de, Qırım yarımadasınıñ tamır halqı, 1944 senesi öz yurtundan sürgün etilgen, soyqırımğa oğratılğan, soñra on yıllar devamında zorbalıqsız ve demokratik usullarnen Vatanğa qaytmaq ve aqlarını tiklemek içün küreşken qırımtatar halqı adından da qonuşmaqtam. Men sizge Ukrainanıñ Avropa integratsiyası noqtai nazarından qırımtatar halqınıñ problemleri aqqında qonuşmam 15 daqqañıznı alır edi. Lâkin belgilengen reglament çıqışlarnıñ vaqtını sıñırlağanı sebebinden men de çıqışımnıñ vaqtını qısqartmaq zorundayım.

Qırımtatar halqınıñ milliy areketi SSSR hududındaki eñ kütleviy demokratik areketlerden biri olaraq umumittifaq uquqqoruv areketiniñ küçlü alqalarından biri edi. Kommunist rejimi ve sovetler imperiyasınıñ dağılmasına öz issesini qoştı. Biz pek o qadar öptimist degil edik ve biz hayatta ekende imperiyanıñ yıqılmasını körermiz, dep ümüt etmedik. Bizim baş vazifemiz cemiyet ve devletniñ demokratik olmasına irişmek ve bir çoq problemlerniñ, şu cümleden qırımtatarlarnıñ öz yurtuna qaytuvı ve milliy-territorial muhtariyetniñ tiklenmesi meselesiniñ çezilmesini teminlemek kerek edi. Amma vaqialar pek hızlı inkişaf etkeni neticesinde 74 yıl terror ve zorbalıqta turğan imperiya olduqça yeñil ve qansız viran oldı.

Sovetler memleketi alanında peyda olğan devletlerniñ bazıları serbestlik ve demokratiya şartlarına azır olmağanları körüldi. Bir çoq devletlerde akimiyet evelki sovet ükümeti hadimleriniñ, yani öz halqları içün serbestlik ve demokratiyağa aslı da istemegen, aksine Moskvadaki patronlarınıñ emirlerine boysunaraq demokratik areketlerge basqı etken şahıslarnıñ eline keçti. Şunıñ içün de bazı sabıq sovet devletleri, meselâ Baltıqboyu devletler Avropa Birligi ve NATO azaları olmaq içün yüksek seviyege köterilgen olsalar, yañı qurulğan diger devletlerde evelsi sovet rejiminden az farq etken rejim üküm sürmekni devam etti.

SSSR regionlarınıñ içinde Ukraina serbestlik ve mustaqillik areketi küçlü olğan ülkelerden biri edi. Ukraina ealisi SSSR ealisiniñ ancaq 22 fayızını teşkil etkenine baqmadan SSSR apshane ve kamplarındaki siyasiy mahbüslerniñ 45 fayızı ukrainler edi. Buña baqmadan Ukrainanıñ demokratlaştıruv ve Avropa integratsiyasına mania olğan bir çoq faktorlar mevcuttır. Bu faktorlar sırasında onıñ siyaseti ve iqtisadiyatına qocaman qomşu devletniñ tesiri eñ müimi ve belgileyicisidir. Ukraina bugün demokratik ve totalitar devletler ortasında qaldı. Ukrainanıñ kelecegi birinci nevbette bizge, şu devletniñ vatandaşlarına, demokratik serbestligimizni qorçalavdaki aktivligimige bağlı, aynı zamamnda Ukrainağa avropa qurumları kösterecek yardım seviyesine de bağlıdır.

Qırımtatarlarnıñ bayağı bir qısmı “perestooyka” devrinde ve Ukraina mustaqilliginiñ birinci yıllarında sürgünlik yerlerinden Qırımğa qaytıp keldi, amma öz yurtunda şiddetli rus şovinizminen qarşılaştı. Şovinizm derecesi ve umumen cemiyetniñ maneviy sağlamlığı aqqında sotsiologik araştırmalar neticeleri delâlet bermekte. Böyleliknen, bu sene baarde derc olunğan neticelerge köre Qırım ealisiniñ 84 fayızı 20-nci asırnıñ baş cinayetçilerden biri olğan Stalinni büyük devlet erbabı dep saya ve onıñ cinayetliklerini aqlamaqta. Rus tilli kütleviy matbuat vastalarında aynı böyle teşviqat alıp barıla.

Rusiye separatizmine qarşı ve Ukrainanıñ bütünligi içün arekette qırımtatarlar baş siyasiy küç olğanına baqmadan Ukraina ükümeti qırımtatarlarnıñ qanuniy aqlarını qorçalamaq içün iç bir ciddiy çare körmedi. Olar alâ bugün de Qırım ealisiniñ eñ aqsımlanğan bir qısmı olıp qalmaqtalar. Bizim areketlerimizge baqmadan Ukrainada alâ daa halqnıñ aqlarını qoorçalav boyunca qanun qabul etilmedi, albuki bütün sabıq kommunist devletlerinde angileriniñ haklları sürgün etilgen, böyle qanunlar çoq yıllar evelsi qabul etildi.

Qırımtatarlar şimdi muhtariyat ealisiniñ 14 fayızını teşkil etkenlerine baqmadan ükümet qurumlarında olarnıñ sayısı 2-3 fayızdan ziyade degil. Anayasa norması bütün milletlerge ana tilinde tasil almaq aqqını bergenine baqmadan qırımtatarlarğa nisbeten bu norma çalışmay. Sebebi ana tilinde tasil bergen mekteplerniñ yoqluğı, 90 fayızdan ziyade qırımtatar balaları rus tilli mekteplerde oqumağa mecburlar. Eger de yarımasırlıq devir içinde qırımtatar tili yasaqlanğanını köz ögüne alsaq, qırımtatar milletiniñ assimile olması ve ğayıp olması bes-bellidir.

Qırımtatarlar topraqnı hususiyleştirüv saasında da musaviy aqlardan mahrumlar, çünki Ukraina topraq qanunına köre topraq faqat kolhoz azalarına şahsiy mülk olaraq berildi. Yüz biñden ziyade qırımtatarı yurtuna qaytıp olamay ve sürgünlik yerlerinde yaşamaq zorundadır.

Akimiyetniñ qırımtatarlarına nisbeten böyle munasebetiniñ sebebi qırımtatarlar akimiyet ögünde yaltaqlanmağa istemeyler ve saylavlarda Qurultay qararlarına muvafıq esasen Ukraina demokratik küçlerine qoltutalar. Ukraina Telükesizlik hızmetiniñ taliline köre qırımtatarlar ve olarnıñ vekâletli organı bugünki ükümetke muhalif olğan baş teşkiliy siyasiy küç olaraq tanıla ve şunıñ içün de Meclisniñ tesirini zayıflatmaq, qırımtatarlarnı parçalamaq boyunca çare-tedbirler körülmekte. Qomşu devletniñ aynı böyle hızmetleri qırımtatarlarnı öz strategik menfaatlarınıñ baş maniası olaraq köreler ve Meclis em de qırımtatarlarğa nisbeten aynı şu areketlerni qullanalar.

Sürgün etilgenlerniñ problemini davasız çezmek maqsadında biz üç yıl evelsi Qırımtatar halqı aqlarınıñ ğayrıdan tiklemek yollarını muzakere etmek içün halqara konferentsiya çağırmaqnı teklif etken edik. Biz OSCE ve Avropa Birligine bu teşebbüske qoltutqanları ve bu yönelişte körgen tedbirleri içün minnetdarmız. Sentâbr 19 künü Avropa komissarı Ştefan Füle bu konferentsiyanı qırımtatarlar sürgünliginiñ 70 yıllığı arfesinde yani 2014 senesi mayıs 18-ge qadar Qırımda keçirmek teklifini ögge sürdi. Lâkin Ukraina akimiyeti tarafından bu teklifke iç bir seslenüv olmadı.

Ukraina ve Avropa Birligi arasındaki birleşme aqqında añlaşmanıñ imzalanması bir çoq problemlerniñ, şu cümleden az sayısı milletlerni qorçalavnıñ Avropa standartlarına köre tsivil şekilde çezilmesine yol açacaq edi. Amma bu yönelişte Ukraina yolbaşçılarında cesaret körmedik. O qomşu devletniñ şantajına qolay berildi.

Ve soñkisi, üç kün evel Ukrainada 5 million ukrainniñ elâkına ketirgen açlıqnıñ 80 yıllığı devlet seviyesinde qayd etildi. Ebet, aradan çoq yıllar keçti, amma 5 millionlıq cesetler sürüsi içinde bir buçuq-eki million balaçıqlarnıñ cesetlerini bir tasavur etiñiz. Bu misli körülmegen cinayetniñ baş maqsadı iqtisadiy ve siyasiy mustaqillike irişip kollektivleştirüvge qarşı çıqqan ukrainlerniñ ıntıluvlarını toqtatmaq, ya da o devirdeki ibarege köre “ukrain milletçiliginiñ belkemigini qırmaq” edi. Bugün Kreml reberleri sabıq sovetler alanında öz tesirini saqlap qalmaq içün şantaj ve iqtisadiy çarelernen Ukrainanıñ Avropa halqları ailesine yolunı qapatmağa tırışmaqta.

Bu şaraitlerde biz bütün devletlerniñ parlamentleri ve halqara teşkilâtlarnı qomşu devletniñ areketlerini toqtatmağa ve Ukrainanıñ Avropa cemiyetine qatılmasına qoltutmağa çağıramız.

Diqqatıñız içün teşekkür.