Mustafa Cemilev: «Qırımda Rusiye casusları temelli çalışalar»

Anatoliy Mogilöv Qırım Baş naziri olaraq tayinlenmesi aqqında haber kelmeden bir qaç saat evel Qırımtatar halqı Meclisiniñ reisi istifağa çıqacağı boyunca malümat belli oldı.  Kelecekte siyasetteki planları ve Qırım Nazirler Şurası reisiniñ tayinlenmesi hususında fikirlerinen Mustafa Cemilev  “Ukraїnskiy tijden” aftalıq gazetasınen paylaştı

U. T.: Mustafa-ağa, Siz kerçekten de siyasetni terk etmek qararına keldiñizmi?

 – Meclis reisliginden ketmek ve büyük siyasetni terk etmek arasında büyük farq bar. Ya ne, siyasetnen oğraşmaq içün mıtlaqa Meclis reisi olmaq şartmı yoqsa?  Bunsız da iş yeterli. Zanımca, qırımtatar halqınıñ vekâletli organına reis olaraq yaşça, oqumış, aliy malümatlı, ğayretli bir insannı saylamaq kerek. Bundan da ğayrı, epimiz Alla emiriniñ qullarımız. Yarın er şey ola bilir.  Meclisniñ yolu reisnen bağlı olmamalı, yani er şey bir insanğa baqmamalı. Bizim milliy öz-özümizni idare etüv sistemimiz tüzgün demokratik ve stabil bir qurum olğanını numayış etmelimiz.
Añlaşıla ki, yañı reber peyda olğanda añlaşılmamazlıq, kelişmemezlikler de ola turğan. Lâkin men Meclis faaliyetinden çette turmam. Menim vazifem yañı reiske er taraftan yardımcı olmaqtır.   Mustafa Cemilev ketken soñ Mecliste ve qırımtatarlar arasında parçalanuv olur, diye ümüt etkenler pek yañılalar. 

U. T.:  “Yarın er şey ola bilir” degende neni köz ögünde tutasız?  

 – Biz haberlerni tek İnternette oqumaymız, başqa operativ malümatlar da alamız. Qırımda rusiyeli casuslar işlerini qaviy alıp baralar. Olarnıñ esas maqsadlarından biri  – Meclisniñ itibarını tüşürmek, onıñ qırımtatar halqına tesirini eksiltmek. Olarnıñ fikrince aynı qırımtatarlar ve vekâletli organları olğan Meclis  Qırımnıñ Rusiye Federatsiyasınıñ erkânına “qaytarılmasına” keder eteler.  2012 senesine Mustafa Cemilevni vazifesinden alıp taşlamaq ve Meclis reberligine Rusiye tarafdarları olğan qırımtatarlarnı kirsetmek planı mevcut.  Söz sırası, Ukraina Tışqı İşler nazirligi Ukrainada elçi kibi faaliyet köstergen aqiqatta ise Rusiye Federatsiyası Arbiy Küçler polkovnigi olğan Vladimir Stanislavoviç Lısenkonı memleketten quvdı. Kerçek, mında kene de dolandırıcılıqqa yol berile. Cemilevniñ kendisi de 2012 senesi ketmek maqsadında olğanı endi çoqtan belli, lâkin olar bu vaqianı da öz yeñişleri sırasına qoşmağa isteyler. Amma Cemilevniñ yerine olarğa kelişken bir insan kelecegine ümütleri çil-parça olur.

U. T.:   Siz 2007 ve 2009 senelerde de ketecegiñizni söylegen ediñiz. Qurultay delegatları bu sefer de Siziñ ketmeñizge qarşı olacaqlarından saqınmaysıñızmı?

 -Daa 1991 senesi biz milliy qurultay keçirip, onda Qırımtatar halqınıñ Meclisini saylağan edik. Onıñ  Nizamnamesinde  Meclis reisi dört yıllıq müddetke eki kereden ziyade saylanmaması qayd etilgen edi. Demek, men bu vazifeden 1998 senesi ketmem lâzim edi. Lâkin vaqtı kelgende Qurultay delegatları Nizamnamege deñişmeler kirsetmek qararını aldılar. Biz Amerikada degilmiz ki, böyle sıñırlar belgileyik, eger reis yaramay çalışsa, biz yarın nevbetten tış qurultay toplap  onı istifağa çıqara bilemiz, dedi delegatlar.  İşte, böyleliknen meni üçünci müddetke reis etip sayladılar. Bu müddetniñ de vaqtı kelgende meni kene ketmege tırıştım, delegatlar ise qurultaynı terk etüvlerinen qorquzdılar. Yani delegatlarnıñ çoqusı qurultayda olmasa, bir-de bir qararnı qabul etmekniñ çaresi yoq. Men qaldım, lâkin Qurultaynıñ yañı erkânı şekillengende Meclisniñ de yañı reisi saylanacağını keliştik.  Ümüt etem ki, nevbetteki Qurultay ve Meclis reisi seçimleri bu vaqıtqace olğanı kibi  eki basqıçlı degil de, doğrudan-doğru olurlar. Meclis reisini ise Qurultaynıñ şimdiki erkânı da saylaya bilir, dep sayam. Ukraina parlament saylavlarından bir qaç ay evelsi olacaq sessiyamızda  yañı reisni saylap, onı Ukraina halq deputatlığına namzet olaraq köstermemiz kerek.  

U. T.:  Öz yeriñizde kimni köresiñiz?

 – Bu vazifede varisler ola bilmez. Çünki em Meclis reisi, em azaları gizli rey berüv yolunen saylanalar. Er alda reis olmağa lâyıq bir qaç insan bar. Bu – Meclis reisiniñ birinci muavini, Qırım Yuqarı Şurasınıñ deputatı  Refat Çubarov,  ekinci muavini, Qırım Yuqarı Şurasında milliy meseleler boyunca  parlament komissiyasınıñ başı  Remzi İlyasov. Başqa munasip namzetler de bar. Men bellesem, Meclis reisi kim olacağı  bu qadar emiyetli olmamalı, çünki Meclisniñ bütün qararları kollegial şekilde adına.

U. T.:  Bundan eki yıl evelsi Siz Refat Çubarovnıñ namzetine qoltutmalarını teklif etken ediñiz. Şimdi de bu namzetni eñ kelişikli, dep sayasıñızmı?

 -Çubarovnıñ bir hususiyeti bar – o, pek keskin adam. Boş yerde özüne duşman qazana.  Doğru, soñundan keskinligi içün afu soray. Men oña bir kere söylegen edim: “Refat, eger menim böyle tabiatım olsa, lagerden iç çıqalmaz edim”. Çünki anda öyle bir adiseler sıq ola ki, insanlar öz dedigini keçirmek içün aman pıçaqqa yapışalar. Bu ise yañı üküm, yañı müddet. Em sen kimnidir kestiñmi, ya da seni yaraladılarmı – farqı yoq. Demek, sağ qalmaq içün tişleriñni sıqıp dayanmaq zorundasıñ.  Refatta, tabiiy ki, böyle tecribe yoqtır. İşkirligi ceetinden, siyasetçi, diplomat olaraq reislikke pek kelişken bir insan. Remzi İlyasov usta teşkilâtçı, er kesnen til tapa bilgen siyasetçidir. Yan-yanaşa çalışsalar, biri-birilerine pek yaqın yardımcı olurlar.

U. T.:   Qırım Nazirler Şurasınıñ reisi etip Anatoliy Mogilövnıñ tayinlenmesi Siz içün beklenilmegen bir yañılıqmı?

– Bu insan Baş nazir olacağı aqqında laflar ta 2010 senesi prezident saylavları vaqtında yüre edi. Çünki Mogilöv Yanukoviçniñ Qırımdaki ştabına yolbaşçılıq yaptı. Qırımtatarlar ise Timoşenkoğa qoluttılar. Saylavlarnıñ eki turı arasında  Nikolay Azarov ile qonuştığımda, o, maña bizim fikirimizni bilgenini, amma soravlarğa köre Yanukoviç raqibesini  10-12%, fayızğa ozğanını aytıp, ekinci basqıçta areketlerimizni deñiştirmekni teklif etti. Men o zaman, siz Timoşenkodan 12% fayızğa ögde  ketseñiz, bizim reylerimizniñ ne keregi bar, dep şaqalaşqan edim. Bundan  da ğayrı, men Mogilövnıñ areketlerine de diqqat etmekni aytıp, 2007 senesi oktâbr ayında Aqmescitte, soñra Ay-Petrideki zulumlıqlarını, “Krımskaya pravda” gazetasında 1944 senesi sürgünligini açıq aqlayaraq, Milletlerara davanı qozğağanı içün bu insannı Ukraina Cinaiy Kodeksiniñ 161-nci maddesi boyunca beş yılğa azatlıqtan marum etmek mümkünligini ayttım. Men Azarovdan: “Ştabına böyle insanlar yetekçilik yapqan namzetke qoltutacaq qırımtatarı tapılır dep belleysizmi?” dep soradım.  O, tap abdıradı ve Mogilövnıñ adına keskin laflar ayttı. Eger qırımtatarlar Yanukoviçke qoltutsalar Mogilövnı Qırımdan uzaqlaştırmaqnı işandırdı. Biz saylavlarnıñ ekinci basqıçında kene bilgenimiz kibi devam ettirsek de, Mogilövnı Qırımdan alıp devletniñ içki işlerine baş nazir etip tayinlediler. 

Şunıñ içün de Vasiliy Cartınıñ vefatından soñ matbuatta  Qırımğa baş nazir olabilecek 5-6 adamnıñ, şu cümleden Mogilövnıñ da,  adı muzakere etilgende menim de fikirimnen meraqlandılar. Em, qırımtatarlarnıñ bu vazifege öz namzetleri barmı, dep de soradılar. Men, bizde lâyıq ve yüksek ihtisaslı mütehassıslarımız yeterli olsa da, baş nazirlikke kimseni köstermeycegimizni ayttım. Çünki biz, Amerikada degilmiz. Anda  qara tenli insannı prezident etip saylaya bileler, bizde ise rus şovinizmi öyle yüksek derecede ki, çalışmağa bermezler.  Adları añılğan namzetlerge kelsek, Qırımğa Mogilövnı yollamaq aqılsızlıq olur, degen edim. Bes-belli menim noqtai nazarım diqqatqa alındı. Mogilövnıñ fikirince biz cemiyetniñ eñ amansız duşmanlarımız. 

Soñra öyle laf çıqardılar ki, sanki men Mogilöv baş nazir olğanı sebebinden Meclis reisliginden kete ekenim. Aqiqatta ise bu eki adiseniñ biri-birine alıp berecegi yoqtır.    Noyabr 7 künü saba maña “Kömmersant” gazetasından çañ qaqıp, kerçekten de ketmek qararında olğanımnı soradılar. Men, bu endi yañılıq degil ve çoqtan alınğan qarar oldığını bildirdim. Şu künü aqşamğa Mogilövnıñ Qırımğa ekinci kelişi aqqında haber tarqalıp, jurnalistlerniñ uydurmaları da eklendi. Qırımtatarlar da menim istifam ve Mogilövnıñ tayinlenüvi  arasında bağ qıdırıp başladılar. Yani, Mustafa bütün ömüri zorluq işletilmeden areket printsiplerinde turdı, şimdi ise muhtariyatqa baş nazir etip küç vastasınen iş tutqan insannı qoydılar. Demek, Mecliske endi Mogilöv kibi insanlarnen olar añlağan tilde laqırdı etebilecek adamnı saylamaq kerek. 

U. T.:  Siz Mogilövdan qırımtatarlar ögünde afu soramasını talap ettiñizmi? Özüniñ birinci matbuat konferentsiyasında o, böyle meramı olmağanını aytsa da, siz onıñ ile körüştiñiz.

– Açığını söylesem,  A.Mogilövnen körüşmek kerekligine bizni çoqyıllıq tanışım, Ukraina halq deputatı,  2002 -2006 seneleri Qırım Yuqarı Şurasınıñ reisi olğan Böris Deyç qandırdı. “Mogilevnıñ özü bütün bir devlet içki işler naziri vazifesini nasıldır muhtariyatnıñ baş naziri vazifesine deñiştirmez edi, onı mında Prezident yolladı. Demek, Mogilövnen qonuşmaq – Prezidentnen qonuşmaqtır. Mogilövnen körüşmek ve laf etmege istemegeniñizni Devlet başqanı ile körüşmek ve laf etmekni red etkeniñiz kibi qabul etilir”, dedi Böris Deyç.

 Eger biznen yahşı munasebetlerni qurmağa istese, Mogilevnıñ afusı bizden ziyade onıñ kendisine zarurdır. Keçken yıllar devamında biz bir sürü stalinciler ve faşistlerden o qadar aqaretler eşittik ki, daa bir aqaretniñ emiyeti yoqtır. Amma, gazetada duşman ve hain dedikleri insanlarnen  Mogilev nasıl etip alâqa quracağını añlamayım. Çeçenlerde bir yır bar, anda er kes yañlış yapa bilir, amma, “Men aqsızlıq yaptım” demege cürat etken insan özüni erkek dep saya bilir, denile.  Mogilövda böyle erlik yoq eken, bu onıñ işi.

 A.Mogilevnen noyabr 9 künü körüşüvimiz pek semereli oldı. Em körüşüv ne Nazirler Şurasında, ne de Meclis ofisinde  – umumen başqa bir yerde oldı. Biz biri-birimizge keskin laf aytmadıq, aksine ögümizde turğan müim meselelerrni ve olarnı çezüv yollarını muzakere etik. Şu cümleden, akimiyet ve Meclis munasebetleri, bücet ve topraq meselelerinde toqtalıp, sürgün etilgenlerniñ aq-uquqlarını tiklegen qanunlarnıñ acele qabul etilmesiniñ zarurlığı, halqara forum keçirilmesine diqqat celp etilüviniñ müimligi qayd olundı. Soñunda  Mogilöv olğan bütün bu laqırdını Prezidentke yetkizecegini söyledi.

U. T.:  Cartınıñ devrinde qırımtatarlar içün müim olğan topraq meselesi çezilip başlanğan edi. Mogilöv onıñ işini devam ettirmege söz berdi. Ya siz yañı baş nazirden nelerni bekleysiñiz?

 – “Cartınıñ yolu” demek biraz küç, çünki bu yol vaziyetke köre deñişe edi. Meselâ, topraqnı öz başına işğal etüv allarına onıñ munasebeti başta böyle edi: “Eger özüñiz ketmeseñiz, zorlap ketkizirmiz!”. Amma mezkür meseleni etraflıca ögrengen  soñ fikirini deñiştirdi. Aqmescitte Büyük cami içün topraq ayıruv meselesinde aynı böyle oldı. V.Cartı pravoslav olsa da kendilerini “pravoslav kazaklar” etip köstergen provokatorlarnıñ yarımadada qavğa çıqarmaq maqsadlarını tez añladı ve faş etti. Böyleliknen Kefe yolundaki haç alıp taşlandı, baş provokator ise Qırımğa kelgen yerine yani Rusiyege qaytarıldı.  V. Cartınıñ cenazesinde onıñ yolunı devam etmege yemin etken insanlar Kefe yolundaki alıp taşlanğan haçnı kene tiklemek avalesini berdiler.  Endi “Cartı yolunı” soñunace devam etmek içün  Rusiyege quvulğan provokatornı qaytarıp ketirmek ve keçirim soramaq. Tıpqı bolşevikler kibi.  Olar da “Lenin arqadaşnıñ yolundan” ketemiz dediler ve soñra bu yolnı özcesine körgen ediler.

“Ukraїnskiy tijden”