Menu 
Ne içün milliy mektep açmaq ve ana tilini ögrenüvge saatler ayıruvda problem çıqa?
07 Sentâbr 2011
Bu suallerge Milliy Meclis Medeniyet ve tasil idaresiniñ başı, qırımtatar tasil hadimleri “Maarifçi” birleşmesiniñ reisi, Qırım Yuqarı Şurasınıñ deputatı Safure Kacametova cevap bere
2005 senesine qadar Qırım Muhtar Cumhuriyetinde mekteplerde oquv planlarınıñ variativ qısmı ratsional taqsimlene edi. Variativ qısımdaki saatler qırımtatar tili ve edebiyatını ögrenüvge (3 saat köleminde), qalğanları fakultativ, istenilgen kurslar ve ilâhre ayırıla edi.
Ukrainada tasil islâatı boyunca 12 yıllıq mekteplerge tevsiye etilgen oquv planları 2 qısım yani invariant ve variativ qısımdan ibaret edi. Mezkür oquv planlarında talebelerniñ vazifeleri azlaştırılğanı munasebetinen variativ qısım da eksildi. Bu ise öz nevbetinde rus tilli mekteplerde qırımtatar tilini ögrenüvde zorluqlarğa alıp keldi. Böyle mekteplerde qırımtatar tili ve edebiyatını ögrenüvge ayırılğan saatler eksildi.
Ukrainada akimiyet deñişken soñ Tasil ve ilim nazirligi 12 yıllıq tasilden vazgeçip, kene 11 yıllıq sistemağa qayttı.
Şu munasebetnen 2010-2011 oquv senesiniñ soñunda (05.05.2011 s) Qırım Tasil ve ilim, gençlik ve sport naziliginde mektep direktorları ve qırımtatar tiliniñ ögrenilüvini nezaret etken usulcılar içün seminar ötkerildi. Seminarda eski oquv planları esasında 2011/2012 oquv yılına plan tizmek avale etildi. Qırım Tasil nazirliginiñ müiyehassısları regionlarğa 2010-2011 oquv yılına ana tilini (qırımtatar, ermeni, bulğar, rus ve saire) ögrenüv közde tutulğan rus tilli umumtasil mekteplerniñ iş oquv planlarını tizgende milliy azlıqlarnıñ tilinde oqutılğan mektepler içün oquv planlarını ( Ukraina tasil ve ilim nazirliginiñ 14.06.2005s. №1/9-321 mektübi). işletmekni tevsiye ettiler.
Yuqarıda qayd etilgen plan boyunca ekindi çet tilini ögrenüvge ayırılğan 2 saatni qırımtatar tilini ögrenüvge bermek teklif oluna. Lâkin daa bir saatni qaydan almalı? Qırımtatar tili ve edebiyatını ögrenüv programması 3 saat ayırılmasını közde tuta da!
Demek, programmada belgilengen bilgiler menimsenilmeycek ve talebelerniñ ana tili boyunca bilgileri zayıflaycaq. Bundan da ğayrı, Qırım mekteplerinde qırımtatar tilini dersler cedvelinde ya birinci dersten evel ve ya da soñki ders olaraq qoymaq endi “adet” oldı. Çünki qırımtatar tilini sınıfnıñ tek bir qısmı ögrene, diger millet balaları ise bu vaqıtta evlerine qaytalar. Şu munasebetnen, qırımtatar tili dersleri qoşumca derslernen bir vaqıtta qoyulsa, davalı vaziyetten qaçınmaq mümkün olur edi.
Oquv planınıñ bu variantı milliy mekteplerde de qullana, yani çet tili dersleri yerine balalarnıñ episi rus tilini ögreneler.
Üyken sınıflarda qırımtatar tilini ögrenüv vaziyeti daa da mürekkep, çünki çeşit zenaat derslerine çoqça vaqıt ayırılğanından qırımtatar tili dersine yarım saatten bir buçuq saatke qadar saat berile.
Ebet, Qırım Tasil nazirligi bu vaziyetten çıqış yollarını araştırmaqta. Nazirlik bir qaç defa oquv planlarınıñ leyhasını işlep, Kiyevge yolladı. Amma bütün mesele şunda ki, eki nazirlikniñ de oquv planları mecburiy olmayıp, tevsiye tarzında berilgeninden yerlerde olarğa kimse boysunmay. Bundan da ğayrı tasil yerli bücet esabına finansirlene. Neticede bir çoq rayonlarda icra akimiyeti qırımtatar tili ögretilgen saatler ve milliy sınıflarnı finansirlemekni red eteler.
Qırım Tasil ve ilim nazirliginiñ yerlerge yollağan mektüplerinde añlatıla ki, Ukrainanıñ “Maalliy öz-özüni idare etüv aqqında”, “Ukraina Bücet Kodeksi” Qanunlarına binaen yerlerdeki oquv müessiselerini finansirlev tolusınen yerli akimiyet imayesine keçe. Teessüf ki, bu şey Qırımdaki bazı rayon ve şeer devlet memuriyetleriniñ ellerini çezdi. Yani olar endi Ukraina Anayasası, Qıram Anayasası, Ukrainanıñ Tasil aqqında qanunlarını qaba sürette bozğanı alda qırımtatarlarnıñ öz ana tilini ögrenmege berilgen uquqlarından tolu kölemde faydalanmağa imkân bermeyler. Yıldan-yılğa Tasil nazirliginiñ tevsiyelerine emiyet bermeyler. Aqibette qırımtatar tilini ögrenüv, milliy sınıflar açmaq vaziyeti ğayet müşkül.
Meselâ, Qarasuvbazar, Saq ve Aqmescit rayon devlet memuriyetleri umumtasil oquv müessiseleri ağını “öptimizatsiya” yapuv manaçığınen qırımtatar ve ukrain tili sınıflarnı qapatıp, olarnı rus tilli sınıflarğa qoştı. Albu ki, bazı rus sınıflarında qırımtatar balaları çoqluqnı teşkil ete.
Ana-babalar ve cemaatçılıqnıñ qattı talabı ile balalar ana tilini ögrenüv uquqını qorçalap oldılar, amma yuqarıda añılğan rayonlarda umumtasil mekteplerde qırımtatar tilinde 1-nci sınıflarınıñ açılmaması içün er şey yapıldı. Ana-babalarnı balalarını qırımtatar sınıfına bermekten vazgeçtirdiler, milliy sınıflarnıñ kelecegi yoq, dep qorquzıp arizalarını ğayrıdan yazmağa qandırdılar. Neticede milliy sınıflar açılması içün talebelerniñ sayısı yeterli olğan yerlerde bile milliy sınıf açılmadı. Ana-babalar öz qararlarında qattı turğan mekteplerde – Aqmescit rayonı Kurtsı qasabasındaki (direktorı Stelikova Alla Anatolyevna) ve Denisovka (direktorı İvanuşkina Alla İvanovna) ise davalı vaziyet meydanğa keldi.
Malümat: Denisovka mektebinde qırımtatar balaları talebelerniñ 75-80 fayızını teşkil ete. Kurtsı qasabasındaki mektepte ise 150 talebeniñ 128-i qırımtatarlardır.
Ana-babalardan tüşken arizalar norma boyunca olsa da, mektep müdirleri daa bala kerek, bu sınıfnı tecribesiz yaş mütehassıs oqutacaq, dep qorquzdılar, ders içün oda bermediler. Mesele ancaq sentâbr 6-da müsbet çezildi.
Qırım Tasil nazirliginen qırımtatar tili ve qırımtatar tilinde tasil sistemasını ğayrıdan tiklev saasında beraber iş alıp barmaq añlaşıldı. Qırımtatar tilinde oqutuv ise Qırım Yuqarı Şurası tarafından 2010 senesi oktâbr 20-de qabul etilgen Qırımtatar tilinde tasil köntseptsiyasınıñ çerçivesinde Qırım tasil saasınıñ terkibiy bir qısmıdır. Amma tecribe şunı köstere ki, oquv müessiselerini finansirlev meselelerini ğayrıdan baqıp. Ukraina ve Qırım tasil nazirlikleriniñ vekâletini pekitmek kerek.
